Ἔντεχνη καλλιέργεια τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ γιά ἀρχάριους, (Ἁγ. Ἰγνατίου Μπριαντσιανίνωφ)

Ο ΑΣΦΑΛΗΣ ΤΡΟΠΟΣ  ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΓΙΑ ΑΡΧΑΡΙΟΥΣ

τοῦ Ἁγ. Ἰγνατίου Μπριαντσιανίνωφ

Ἀπὸ τὸ  βιβλίο: «Υἱέ μου δός μοι σὴν καρδίαν…»

(ἔκδ. Ὀρθοδόξου Πνευματικοῦ Κέντρου Λεμεσοῦ, Ἀθήνα 1989, 

μετάφρ. Ἀρχιμ. Ἐπιφανίου Εὐθυβούλου – Χαραλ. Ἀσσιώτη)

 

Ἀναφέρεται στοὺς ἀρχαρίους λαϊκούς ἢ μοναχούς 

καὶ δίνει ἁπλὲς συμβουλές, βασισμένες στὴν διδασκαλία τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τῆς Κλίμακος. 

(σελ. 128-133)

.           Θεωροῦμε καθῆκον μας νὰ ἐξηγήσουμε ἐδῶ, ὅσο μᾶς ἐπιτρέπει ἡ φτωχή μας ἀντίληψη καὶ πείρα, τὴν διδασκαλία τῶν «ἁγίων Πάτερων πάνω στὴν ἔντεχνη καλλιέργεια τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ. Θὰ ἐξηγήσουμε καθαρὰ πῶς πρέπει νὰ γίνεται ἡ προσευχὴ καὶ ποιά μορφή της εἶναι κατάλληλη γιὰ ὅλους ἀνεξαίρετα τοὺς ἀρχαρίους, εἴτε μοναχοὺς εἴτε λαϊκούς, ὅπως καὶ ποιά μορφή της εἶναι κατάλληλη γιὰ τοὺς ἐμπείρους καὶ εἰδήμονες, ποὺ ἀνέβηκαν τὰ σκαλιὰ τῶν ἐμπειριῶν μὲ τοῦ Θεοῦ τὸ θέλημα καὶ τὴ Χάρη.

.           Χωρὶς ἀμφιβολία, ἀπ’ ὅλους τοὺς τρόπους ἡ πρώτη θέση πρέπει νὰ δοθεῖ στὸν τρόπο ποὺ πρότεινε ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, γιατί εἶναι ἰδιαίτερα εὔκολος, ἀσφαλής, ὅπως καὶ ἀναγκαῖος καὶ ἀπαραίτητος, ἂν πρόκειται ἡ προσευχὴ νὰ ἔχει ἀποτελέσματα· καὶ εἶναι αὐτὸς ὁ τρόπος κατάλληλος γιὰ ὅλους τοὺς Χριστιανοὺς ποὺ ζοῦν μὲ εὐσέβεια καὶ ἀναζητοῦν τὴ λύτρωση, εἴτε εἶναι μοναχοὶ εἴτε λαϊκοί.
Ὁ μεγάλος καθοδηγητὴς τῶν μοναχῶν κάνει δύο φορὲς λόγο γι’ αὐτὸ τὸν τρόπο στὴν Κλίμακά του, ποὺ ὁδηγεῖ ἀπὸ τὴν γῆ στὸν οὐρανό, στὸν λόγο του γιὰ τὴν ὑπακοὴ καὶ στὸν λόγο του γιὰ τὴν προσευχή.
Αὐτὸ τὸ ἴδιο τὸ γεγονός, πὼς ἐκθέτει τὸν τρόπο του μέσα στὰ πλαίσια τῆς διδασκαλίας του γιὰ τὴν ὑπακοὴ γιὰ μοναχοὺς ποὺ ζοῦν σὲ κοινόβιο, δείχνει καθαρὰ πὼς ὁ τρόπος αὐτὸς προορίζεται ἀκόμα καὶ γιὰ δοκίμους. Αὐτὸς ὁ τρόπος περιγράφεται καὶ πάλιν σὲ ἔκταση στὴ χωριστὴ διδασκαλία του γιὰ τὴν προσευχή, ὕστερα ἀπὸ τὴν διδασκαλία γιὰ ἡσυχαστές.²⁵
Κατὰ συνέπειαν, ἐπαναλαμβάνεται γιὰ τοὺς ἐμπείρους μοναχούς. Αὐτὸ δείχνει καθαρὰ πὼς ὁ τρόπος εἶναι πολὺ καλὸς καὶ γιὰ ἡσυχαστὲς καὶ γιὰ ἐμπείρους μοναχούς. Ἐπαναλαμβάνουμε πὼς τὸ μεγαλύτερο πλεονέκτημα αὐτοῦ τοῦ τρόπου βρίσκεται στὸ γεγονὸς ὅτι καὶ τέλεια ἱκανοποιητικὸς εἶναι καὶ ἀπόλυτα ἀσφαλής. Στὸ κεφάλαιό του γιὰ τὴν προσευχὴ ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος λέει: «Προσπάθησε νὰ ἐπαναφέρεις,  μᾶλλον νὰ ἐγκλείεις τὴν σκέψη σου στὰ λόγια τῆς προσευχῆς.Ἄν, γιὰ τὸ λόγο ὅτι ἡ σκέψη σου δὲν ἔχει ἀκόμη ἀναπτυχθεῖ, κουράζεται καὶ περιπλανᾶται ἐδῶ καὶ κεῖ, ὁδήγησέ την ξανὰ μέσα. Ὁ λογισμὸς εἶναι φυσικὰ ἀσταθής. Ἀλλὰ Ἐκεῖνος ποὺ προστάζει ὅλα τὰ πράγματα μπορεῖ νὰ τὸν ἐλέγξει. Ἂν ἀποκτήσεις τὴ συνήθεια τούτη καὶ τὸν συγκρατεῖς ἀδιάλειπτα, Ἐκεῖνος ποὺ βάζει ὅρια στὴ θάλασσα τοῦ νοῦ σου θὰ πεῖ σ’ αὐτὸν τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς σου: “Θὰ ’ρθεῖς ὣς ἐδῶ καὶ δὲν θὰ διαβεῖς πιὸ πέρα” (Ἰώβ, λη´,11). Εἶναι ἀδύνατο νὰ δέσει κανεὶς ἕνα πνεῦμα. Ὅταν, ὅμως, εἶναι παρὼν ὁ Δημιουργὸς αὐτοῦ τοῦ πνεύματος, τότε τὸ κάθε τί Τὸν ὑπακούει»²⁶. «Ἡ ἀρχὴ τῆς προσευχῆς βρίσκεται στὸν ἀποδιωγμὸ τῶν σκέψεων, ποὺ μᾶς ἔρχονται, ἀκριβῶς μόλις ἐμφανιστοῦν· τὸ μέσον τῆς ὁδοῦ εἶναι ὅταν ὁ λογισμὸς μένει ἀποκλειστικὰ μέσα στὰ λόγια ποὺ προφέρονται μὲ τὴν φωνὴ νοερά»²⁷. Στὸ κεφάλαιο γιὰ τὴν Ὑπακοὴ ὁ ἅγιος Ἰωάννης λέει: «Ἀδιάλειπτα ἀγωνίζου μὲ τὸ λογισμό σου κι ὅποτε φέρεται ἐδῶ καὶ κεῖ συμμάζευέ τον. Ὁ Θεὸς δὲν ἀπαιτεῖ ἀπὸ δοκίμους προσευχὴ ὁλότελα ἐλεύθερη ἀπὸ περισπασμούς. Μὴν ἀποθαρρύνεσθε, ὅταν ἡ σκέψη σας περισπᾶται, ἀλλὰ μένετε ἤρεμοι καὶ ἀδιάλειπτα ἐπαναφέρετε τὸν λογισμό σας μέσα στὸν ἑαυτὸ του›»²⁸.

.           Πιὸ κάτω διδάσκεται ἕνας τρόπος συγκεντρωμένης προσευχῆς, προσευχῆς ποὺ γίνεται μὲ λόγια, ὅσο κι ἀποκλειστικὰ νοερᾶς προσευχῆς. Στὴ συγκεντρωμένη προσευχὴ ἡ καρδιὰ δὲν ποθεῖ παρὰ νὰ συμμετέχει, ὅπως λέει κι ὁ ἅγιος Μάρκος: «Ὁ νοῦς ποὺ προσεύχεται χωρὶς περίσπαση συγκρατεῖ καὶ θέτει κάτω ἀπὸ ἔλεγχο τὴν καρδία. Ἔτσι ἐκεῖνος ποὺ προσεύχεται μὲ τὴν μέθοδο ποὺ προτείνει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος θὰ προσεύχεται μὲ τὰ χείλη καὶ μὲ τὸ νοῦ καὶ τὴν καρδία. Κι ὅταν γίνει ἔμπειρος στὴν προσευχή, θ’ ἀποκτήσει τὴ νοερὰ προσευχὴ καὶ τὴν προσευχὴ τῆς καρδίας καὶ θὰ  προσελκύσει τὴν θεία Χάρη πάνω του, ὅπως γίνεται φανερὸ ἀπὸ τὰ λόγια ποὺ ἔχουμε ἀναφέρει ἀπὸ τὸν μεγάλο δάσκαλο τῶν μοναχῶν. Τί ἄλλο νὰ πεθυμήσει κανείς; Τίποτα. Τί πλάνη  ἢ λάθος μπορεῖ νὰ ὑπάρξει σὲ αὐτὸ τὸν τρόπο προσευχῆς, Μόνο ἡ περιπλάνηση τοῦ λογισμοῦ καὶ ὁ περισπασμός. Μὰ αὐτὸ εἶναι σφάλμα ποὺ εἶναι ὁλότελα φανερό, ἀναπόφευκτο στοὺς  ἀρχαρίους, ποὺ μπορεῖ ὅμως νὰ διορθωθεῖ ἄμεσα μὲ τὴν ἐπαναφορὰ τῆς σκέψης στὰ λόγια. Πέρα ἀπ’ αὐτά, μὲ τὸ ἔλεος καὶ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, μὲ συνεχῆ προσπάθεια, ὁ περισπασμὸς τοῦ λογισμοῦ στὸ τέλος ἐξαλείφεται».

.           Μπορεῖ νὰ ρωτήσει κανείς: «Ἕνας τόσο μεγάλος Πατέρας, ποὺ ἔζησε σ’ ἐποχὴ ποὺ ἡ νοερὰ προσευχὴ ἤκμασε, πραγματικὰ δὲν εἶπε τίποτα γιὰ τὴν προσευχὴ ποὺ γίνεται ἀπὸ τὸν νοῦ μέσα στὴν καρδιά;» Μιλᾶ γι᾽ αὐτήν, ἀλλὰ μ’ ἕνα τέτοιο συγκεκαλυμμένο τρόπο, ποὺ μόνο ὅσοι ξέρουν ἀπὸ πείρα τὸ ἔργο τῆς προσευχῆς μποροῦν νὰ καταλάβουν γιὰ τί πράγμα μιλᾶ. Ὁ ἅγιος Πατέρας ἐνήργησε μ᾽ αὐτὸ τὸν τρόπο καθοδηγούμενος ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῆς σοφίας, μὲ τὸ ὁποῖο εἶναι γραμμένο ὁλόκληρο τὸ βιβλίο του. Ἐξηγώντας τὴν πιὸ ἀληθινὴ καὶ πιὸ ἱκανοποιητικὴ διδασκαλία γιὰ τὴν προσευχὴ ποὺ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει ὅποιον τὴν ἐφαρμόζει σὲ κατάσταση Χάριτος, ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος μίλησε μεταφορικὰ γιὰ ὅ,τι ἐπιτυγχάνεται ὅταν τὸ ἔργο τῆς προσευχῆς εὐλογεῖται μὲ τὴ χάρη. «Εἶναι ἕνα πράγμα», εἶπε, «τὸ νὰ κοιτάζει κανεὶς συχνὰ μέσα στὴν καρδιά κι ἄλλο τὸ νὰ ἐμπιστεύεται τὴν ἐπιτήρηση τῆς καρδιᾶς στὸν νοῦ, σ’ αὐτὸ τὸν πρίγκηπα καὶ ἐπίσκοπο ποὺ προσφέρει θυσίες πνευματικὲς στὸν Χριστό»²⁹. Εἶναι ἕνα πράγμα τὸ νὰ προσευχόμαστε μὲ προσοχὴ μὲ τὴν συμμετοχὴ τῆς καρδιᾶς κι ἄλλο πράγμα τὸ νὰ κατεβαίνουμε μὲ τὸν νοῦ στὸν ναὸ τῆς καρδίας καὶ ἀπὸ ἐκεῖ μέσα νὰ προσφέρουμε μυστικὴ προσευχὴ σὲ πληρότητα θείας Χάριτος καὶ δυνάμεως. Τὸ δεύτερο εἶναι καρπὸς τοῦ πρώτου. Ἡ προσοχὴ τοῦ νοῦ τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς προσελκύει σὲ συντονισμὸ καὶ ἐναρμόνιση τὴν καρδιά. Μὲ τὴν ἐνίσχυση τῆς προσευχῆς, ὁ συντονισμὸς καρδιᾶς καὶ νοῦ μετατρέπεται σὲ ἕνωση καρδιᾶς καὶ νοῦ. Στὸ τέλος, ὅταν ἡ προσοχὴ καὶ ἡ συγκέντρωση συνηθίσουν καλὰ καὶ ἐξοικειωθοῦν μὲ τὴν προσευχή, ὁ νοῦς κατεβαίνει στὸ ἐσωτερικὸ τῆς καρδιᾶς γιὰ τὴν πιὸ βαθιὰ καὶ ἱερὴ προσφορὰ προσευχῆς.

.           Ὅλα αὐτὰ γίνονται κάτω ἀπὸ τὴν καθοδήγηση τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ, σὰν Ἐκεῖνος εὐδοκήσει καὶ σύμφωνα μὲ τὴν δική του κρίση. Τὸ νὰ ἀγωνίζεται κανεὶς γιὰ τὸ δεύτερο, πρὶν ἐπιτύχει τὸ πρῶτο, δὲν εἶναι μόνο ἄχρηστο μὰ καὶ μπορεῖ νὰ προξενήσει τὴν πιὸ μεγάλη βλάβη. Γιὰ τὴν ἀποτροπὴ τῆς βλάβης αὐτῆς τὸμυστήριο τῆς προσευχῆς συγκαλύπτεται καὶ προστατεύεται ἀπὸ τὴν περιέργεια καὶ τὴν ἐλαφρότητα μέσα σ’ ἕνα βιβλίο ποὺ προορίζεται γενικὰ γιὰ μοναχούς. Στοὺς εὐλογημένους ἐκείνους χρόνους, κατὰτοὺς ὁποίους ζοῦσαν πολλὰ ζωντανὰ σκεύη τῆς Χάριτος, οἱ ἄνθρωποι μποροῦσαν νὰ καταφεύγουν σ’ αὐτοὺς τοὺς φορεῖς της σ’ ὅλες τὶς περιπτώσεις ποὺ χρειάζονταν εἰδικὴ συμβουλή.

.           Ἀνάμεσα στοὺς μοναχούς τῆς Ραϊθῶ, γιὰ τοὺς ὁποίους ὁ ἅγιος Ἰωάννης ἔγραψε τὴν «Κλίμακά» του, ἡ νοερὰ προσευχὴ ἄνθισε κάτω ἀπὸ τὴν καθοδήγηση ἐμπείρων πνευματικῶν ὁδηγῶν. Ὁ ὅσιος συγγραφέας ἀναφέρεται σ’ αὐτὸ μ’ ἕνα τρόπο ἀλληγορικὸ καὶ συγκεκαλυμμένο στὸν “Λόγο” του “πρὸς τὸν Ποιμένα”: «Πάνω ἀπ’ ὅλα, σεβάσμιε πάτερα, χρειαζόμαστε πνευματικὴ δύναμη, ἂν πρόκειται νὰ εἴμαστε σὲ θέση νὰ πάρουμε ἀπὸ τὸ χέρι σὰν μικρὰ παιδιὰ καὶ νὰ τοὺς λυτρώσουμε ἀπὸ τὸ πλῆθος τῶν λογισμῶν ἐκείνους ποὺ θέλουμε νὰ ὁδηγήσουμε στὰ “Ἅγια τῶν Ἁγίων” καὶ στοὺς ὁποίους ἐλπίζουμε νὰ δείξουμε τὸν Χριστὸ ἀναπαυόμενο στὴν μυστικὴ καὶ κρυμμένη τους τράπεζα – ἰδιαίτερα ἐν ὅσῳ βρίσκονται στὸ προαύλιο μπροστὰ στὴν εἴσοδο ἐκείνη καὶ σὰν δοῦμε πὼς τὸ πλῆθος τοὺς πιέζει καὶ τοὺς καταθλίβει μὲ σκοπὸ νὰ τοὺς ἐμποδίσουν ἀπὸ τὴν εἴσοδο ποὺ θέλουν νὰ μποῦν. Ἂν ὅμως τὰ παιδιὰ εἶναι ὑπερβολικὰ ἀδύνατα καὶ γυμνά, ἁπλῶς τὰ σηκώνουμε στοὺς ὤμους μας καὶ τὰ φέρουμε πάνω στοὺς ὤμους μας, ὡσότου περάσουν μέσα ἀπὸ τὴν πόρτα τῆς εἰσόδου. Ξέρω μὲ βεβαιότητα πὼς συνήθως ὑπάρχει πολὺς συνωστισμὸς καὶ πίεση ἐκεῖ». Νὰ γιατί κάποιος εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια γι’ αὐτὴ τὴν πίεση: “κόπος ἐστιν ἐναντίον μου ἕως εἰσέλθω εἰς τὸ ἁγιαστήριον τοῦ Θεοῦ” (Ψαλμ. Οβ´,17). Ὁ κόπος ὅμως διαρκεῖ μοναχὰ ὣς τὴν εἴσοδο»³⁰.

.           «Ἐκεῖνος ποὺ θέλει νὰ δεῖ τὸν Κύριο μέσα του πασκίζει νὰ καθαρίσει τὴν καρδιά του μὲ τὴν ἀσταμάτητη ἐνθύμηση τοῦ Θεοῦ. Ἡ γῆ ἡ πνευματική του καθαροῦ στὴν ψυχὴ ἀνθρώπου εἶναι μέσα του. Ὁ ἥλιος ποὺ λάμπει σ’ αὐτὴν εἶναι τὸ φῶς τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ὁ ἀέρας ποὺ ἀναπνέει ἐκεῖνος ποὺ τὴν κατοικεῖ εἶναι τὸ Πανάγιο Πνεῦμα. Ἡ ζωή, ἡ γηθοσύνη καὶ ἡ χαρὰ τῆς γῆς ἐκείνης εἶναι ὁ Χριστός, τὸ Φῶς ποὺ γεννήθηκε ἀπὸ τὸ Φῶς – τὸν Πάτερα. Αὐτὴ εἶναι ἡ Ἱερουσαλὴμ ἢ ἡ Βασίλεια τοῦ Θεοῦ κρυμμένη μέσα μας, σύμφωνα μὲ τὰ λόγια τοῦ Κυρίου³¹. Πάσκισε νὰ μπεῖς στὸ ταμεῖο μέσα σου καὶ θὰ δεῖς τὸ οὐράνιο ταμιεῖο. Εἶναι ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ πράγμα. Ἀπὸ μία εἴσοδο εἰσέρχεσαι καὶ στὰ δύο. Ἡ κλίμακα πρὸς τὴν Βασίλεια τῶν Οὐρανῶν εἶναι μέσα σου. Εἶναι μ’ ἕνα τρόπο μυστηριώδη ἐνσαρκωμένη μέσα στὴν ψυχή σου. Βυθίσου μέσα στὸν ἑαυτό σου πέρα ἀπὸ τὸ κράτος τῆς ἁμαρτίας καὶ θὰ βρεῖς ἐκεῖ μέσα σου τὰ σκαλιά, ποὺ πατώντας τα θὰ μπορέσεις ν’ ἀνέβεις στὸν οὐρανό»^32.

————————————————-

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

25. Ἢ «γιὰ ὅσους ζοῦν στὴν ἡσυχία».

26. Κλῖμαξ 28,17.

27. Στὸ ἴδιο, 28,19.

28. Στὸ ἴδιο, 4,88.

29. Κλῖμαξ 28,51.

30. Λόγος πρὸς τὸν Ποιμένα, κεφ. 14.

31. Ἅγιος Ἰσαὰκ ὁ Σύρος, κεφ. 8.

32. Στὸ ἴδιο, κεφ. 2.

ΜΙΚΡΟ ΣΧΟΛΙΟ «ΧΡ. ΒΙΒΛ.»: Ἔχει ἐξαιρετικὴ σπουδαιότητα ἡ παρατήρηση τοῦ ἁγ. Ἰγνατίου Μπριαντσανίνωφ «Στοὺς εὐλογημένους ἐκείνους χρόνους, κατὰ τοὺς ὁποίους ζοῦσανπολλὰ ζωντανὰ σκεύη τῆς Χάριτος, οἱ ἄνθρωποι μποροῦσαν νὰ καταφεύγουν σ’ αὐτοὺς τοὺς φορεῖς της σ’ ὅλες τὶς περιπτώσεις ποὺ χρειάζονταν εἰδικὴ συμβουλή».Ἐπιβεβαιώνει κατὰ ἕνα εὔγλωττο καὶ ἀναμφίβολο τρόπο τὴν σημασία τῆς ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ τῆς ἡσυχαστικῆς ζωῆς, τῆς ζωῆς τῆς χάριτος, τὴν ζωντανὴ μεταλαμπάδευσή της ΑΠΟ ΑΦΘΟΝΟΥΣ ΖΩΝΤΑΝΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ Της. Τὰ βιβλία καὶ οἱ πολύπλοκες ἀναλύσεις περίσσευαν, διότι ΗΤΑΝ ΟΛΟΖΩΝΤΑΝΗ ἡ ΠΑΡΟΥΣΙΑ τῆς Θ. Χάριτος σὲ ΠΟΛΛΟΥΣ ΓΝΗΣΙΟΥΣ φορεῖς, σὲ πρόσωπα ΧΑΡΙΤΩΜΕΝΑ, ὥστε νὰ μὴ ὁδηγοῦνται οἱ ἄνθρωποι σὲ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥΣ καὶ ΣΟΦΙΣΤΕΙΕΣ, θεολογικὲς ἢ πνευματικές, ΑΛΛΑ ΣΤΗΝ ΥΠΑΚΟΗ ΣΤΟΥΣ ΕΜΠΕΙΡΟΥΣ ΟΔΗΓΟΥΣ. Κι αὐτὸ σημαίνει ΠΑΡΑ ΠΟΛΛΑ γιὰ τὴν γενεά μας!