Στο κείμενο αυτό προσπαθούμε να δείξουμε ότι το Αγιοπνευματικό μυστήριο της πίστης πέρα από τη μυστική και εμπειρική του διάσταση συνιστά μια ιδιότυπη, γνωσιολογική προσέγγιση ασύμπτωτη με την επιστημονική γνώση. Πρόκειται για ένα απόσπασμα μιας ευρύτερης μελέτης που αφορά στις σχέσεις της ψυχολογίας με τη θρησκεία, η οποία θα δημοσιευτεί σταδιακά στο δικτυακό μας τόπο.
Οι προσωπικές απόψεις που διατυπώνονται δεν προσφέρονται στους αναγνώστες ως έγκυρες βεβαιότητες αλλά ως προκλητικές αφετηρίες προβληματισμού. Με πολύ χαρά θα δεχθούμε τις διορθωτικές παραινέσεις και τις κριτικές παρατηρήσεις των αναγνωστών.
Η Αλήθεια στην Εκκλησία
"Επεφάνη ο Σωτήρ
η χάρις
η αλήθεια"
Ακολ. Φώτων
Η Αλήθεια στην Εκκλησία δεν είναι έννοια ή θεωρητική διατύπωση, δεν είναι αίσθημα, βίωμα ή εμπειρία αλλά το ίδιο το πρόσωπο του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού. "Εγώ ειμί η οδός και η αλήθεια και η ζωή". (Ιωάν. ΙΔ΄ 6). "Γιατί Αυτός είναι η ενυπόστατη και απόλυτη αλήθεια. Και χωρίς αυτή την Αλήθεια είναι αδύνατο να γνωρίσει κανείς την αλήθεια ή να επιτύχει τη σωτηρία". Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος (1). "Ο Θεάνθρωπος Χριστός είναι η αλήθεια, όχι ως λέξη ούτε ως διδασκαλία ούτε ως συγκεκριμένη ενέργεια, αλλ' ως υπερτέλεια και αιωνίως ζωντανή Θεανθρώπινη Υπόσταση". Αρχ. Ιουστίνου Πόποβιτς (1).
Ακολουθώντας την αποφατική οδό (σημ 1) θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Αλήθεια της Εκκλησίας δεν είναι τίποτε από όλα όσα μπορούμε να υποθέσουμε με τις ανθρώπινες αντιληπτικές, νοητικές ή φαντασιακές μας δυνατότητες. Δεν είναι ούτε αντικειμενική ούτε υποκειμενική ούτε απόλυτη ούτε σχετική ούτε προσωπική ούτε υπερπροσωπική. Δεν είναι ούτε κοσμοθεωρία ούτε θεωρία ούτε νόμος ούτε κανόνας ούτε υπόθεση ούτε συμπέρασμα ούτε μέτρηση ούτε διαπίστωση ούτε στατιστική πιθανότητα. Η Αλήθεια της Εκκλησίας δεν χαρακτηρίζεται από συνέπεια, συγκρότηση, συνοχή, ευκρίνεια, ακρίβεια, λειτουργικότητα ή χρησιμότητα. Δεν προκύπτει ούτε από έρευνα ούτε από αναζήτηση ούτε από συλλογισμό ούτε από διαλογισμό ούτε από ανάλυση ούτε από σύνθεση ούτε από παρατήρηση ούτε από πείραμα. Δεν είναι αποτέλεσμα ελπίδας η φόβου, παρόρμησης ή ανάγκης, φαντασίας ή μηχανισμού άμυνας. Η Αλήθεια στην Εκκλησία δεν είναι ούτε λόγος ούτε σιωπή ούτε διδασκαλία ούτε υπακοή. (σημ 2) Ούτε ρητή είναι ούτε άρρητη ούτε μυστική ούτε λογική. Ούτε ταπείνωση είναι ούτε αγάπη, (σημ 3) ούτε αγνότητα ούτε προσευχή ούτε αξία ούτε αρετή. (σημ. 4) Ούτε παράσταση είναι ούτε πεποίθηση ούτε συγκίνηση ούτε έκσταση ούτε φώτιση. (σημ 5) Δεν είναι ιδιότητα, διαδικασία, μέθοδος, έννοια, ουσία, φαινόμενο, διάσταση, άποψη ή εντύπωση. Δεν είναι ούτε νόημα ούτε ιδεολογία ούτε δόγμα ούτε βεβαιότητα ούτε αβεβαιότητα ούτε στοιχείο ούτε ηθική ούτε πράξη ούτε αίσθημα ούτε γεγονός. (σημ 6)
Ω Δέσποτα Παντοκράτορ, Εσύ που είσαι η αρχή όλων των ορατών και των νοητών! Αρχή Σου είναι το άναρχο, άκτιστε• ορισμός Σου το αόριστο, άπειρε• φύση Σου το υπερφυσικό, απερίληπτε•ουσία Σου το υπερούσιο, αγέννητε• μορφή Σου το άμορφο, αόρατε• ιδιότητά Σου η αιδιότητα, άφθαρτε• σχήμα Σου το ασχημάτιστο, ανεξιχνίαστε• τόπος Σου το χωρίς όρια, απεριόριστε• κατάληψή Σου το ακατάληπτο, ανεξερεύνητε• γνώση Σου και θεωρία το αθέατο και άγνωστο, απρόσιτε και απερινόητε• λόγος το άρρητο ανέκφραστε• ερμηνεία το ανερμήνευτο, ανείπωτε• νόησή Σου το ακατανόητο, αδιανόητε• και γενικά η θέση Σου είναι η αφαίρεση από όλα υπέρθεε.
Κάλλιστος Αγγελικούδης, Φιλ Ε' Περί της Ενώσεως με το Θεό, 89.
Η Αλήθεια του Χριστού δεν διδάσκεται στα πανεπιστήμια. Δωρίζεται στην Εκκλησία με τη Χάρι του Αγίου Πνεύματος. "Υπερίσχυσε η Χάρη, επικράτησε η πίστη γέμισαν όλα με τη γνώση του Θεού" (Στιχηρό Προσόμοιο Λ' Ιανουαρίου) Είναι η καθολική, υπαρξιακή μεταστροφή (μετάνοια) μέσα από τον αγιαστικό συγκλονισμό της θεοοποιού ευλογίας, της "αλλοίωσης της δεξιάς του Υψίστου". (Ψαλμ. 76, 11) Είναι η αλήθεια που δεν επιδέχεται ερωτήσεις αλλά ζητά τις δικές μας νηπτικές απαντήσεις. "Γνώση αληθινή είναι η υπομονή των θλίψεων" Άγιος Μάρκος ο Ασκητής (1) Η παράδοση "των εαυτών μας και των άλλων και ολόκληρης της ζωής μας στον Χριστό το Θεό" (Θεία Λειτ.) μας ανοίγει το δρόμο για την συνάντηση (πρόσωπο με πρόσωπο) με τον Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό. Αυτή η προσωπική συνάντηση με την Αλήθεια-Χριστό, μας μεταγγίζει με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος τις Θεϊκές ιδιότητες του Υιού και Λόγου του Θεού. Η αναγεννητική Χριστοποίηση ολόκληρης της ύπαρξης είναι η Αλήθεια. Δεν πρόκειται για θεωρητική γνώση αλλά για μέθεξη, συνένωση, συν-ουσία με το πρόσωπο του Χριστού. "Το Ευαγγέλιο στην ορθόδοξη Εκκλησία είναι πρώτιστα η παρουσία του γεγονότος Χριστός και η πρόσκληση για βιωματική μετοχή στο πρόσωπο του Χριστού". Στυλιανός Παπαδόπουλος (1988)
Η σχέση μας με την Αλήθεια - Χριστό
Στην Εκκλησία
η σχέση μας
με την Αλήθεια
είναι έρωτας.
Η σχέση μας την Αλήθεια Χριστό δεν είναι νοητική, γνωσιακή, συναισθηματική, πρακτική ή εμπειρική. Είναι σχέση προσωπική, βαθύτατα υπαρξιακή, καθολικά μεταμορφωτική. "μέχρι να μορφωθεί ο Χριστός μέσα σας" (Γαλ. 4, 19) Η πίστη με τη Χάρι του Αγίου Πνεύματος ανακαινίζει τη ζωή, εισάγει τον άνθρωπο σε άλλο "βιότοπο", σε άλλη υπαρξιακή και οντολογική διάσταση. Σε ζωή καινή με τη Χάρι του Θεού, μέσα στον Θεό. "Διότι μέσα σ' Αυτόν ζούμε και κινούμαστε και υπάρχουμε". (Πράξ. 17, 28) Όπως είναι διαφορετική η ζωή στην ξηρά από την ζωή στη θάλασσα έτσι διαφέρει η ζωή των ζωντανών μελών της Εκκλησίας του Χριστού από τη ζωή των ανθρωποκεντρικών, ορθολογιστών. Διότι δεν διαφέρει ως προς την θεωρητική αποδοχή αρχών, αξιών ή δογμάτων. Αλλά ως προς το πολίτευμα. Είναι ζωή σε διαφορετικούς κόσμους.
Ο τρόπος που ο πιστός βιώνει τη σχέση του με το σύμπαν δεν είναι έλλογα ερμηνευτικός αλλά πνευματικά νοηματοδοτικός. Ο πιστός αντιλαμβάνεται τα πάντα μέσα από τον Θεό, μαζί με το Θεό, μέσα στο Θεό. Αισθάνεται τον κόσμο μέσα στην ατμόσφαιρα της Χάρης. Αυτή η πνευματική αίσθηση είναι ένα εντελώς άλλο κριτήριο αληθινότητας. "Αλήθεια είναι η κατά Θεόν αίσθησις". Οσ. Ισαάκ του Σύρου (1) Αίσθηση που ανοίγει την προοπτική μια άλλης γνωσιολογίας. Ο πιστός δεν αναζητά τις αιτίες των φαινομένων. Ζει την άνευ όρων ευχαριστία. Δεν χρησιμοποιεί τη γνώση για να ελέγξει την πραγματικότητα προς ώφελός του. Δοξολογεί εγκαταλείποντας τον εαυτό του στη βούληση της θείας Αγάπης. Ζει στον ορίζοντα της αποκάλυψης συντονίζοντας την ύπαρξή του και τον κόσμο ολόκληρο με τη δύναμη της Θείας Χάριτος. "Ο αναγεννημένος άνθρωπος λοιπόν, αυτός που ξέρει τη στιγμή που μπήκε μέσα του ο Χριστός, εκείνος είδε το Σύμπαν ολόκληρο να αλλάζει". Γερόντ. Γαβριηλία (1)
Ο πιστός συμμετέχει εορταστικά στην αγία μυστηριακότητα του σύμπαντος. "Ολόκληρος ο κόσμος οφείλει να θεωρείται ως η ορατή όψη ενός παγκόσμιου και συνεχούς μυστηρίου καθώς και όλες οι ενέργειες του ανθρώπου ως μυστηριακή, Θεία κοινωνία. Η αποδοχή του κόσμου ως δώρου του Θεού ή ως οχήματος της αγάπης Του και ως του ορατού μέρους του μυστηρίου της χάριτος του Θεού είναι ένα και το αυτό. Δημήτριος Στανιλοάε. (1994)
Η απάντηση του χριστιανού στην πρόσκληση - πρόκληση της Θείας αγάπης είναι ο αβίαστος και χαρούμενος νηπτικός αγώνας. Ο μυστικός αρραβώνας με τον πολυαγαπημένο Ιησού εμπνέει τον πόθο της πνευματικής άσκησης.
Η κατανυκτική πρόγευση της αιωνιότητας μας αναγκάζει να βιάσουμε τις πύλες της Βασιλείας των ουρανών. Η δύναμη του Αγίου Πνεύματος ενεργοποιεί μέσα μας τη δυνατότητα της υπακοής στο αγιαστικό, θείο θέλημα. "χάρισέ μου σύνεση και θα εφαρμόσω τις εντολές Σου" Ψαλμ. 118, 73. Η Χάρη μας παρασύρει στην άσκηση. (σημ. 7) "Αγρυπνία και νηστεία, θερμή μετάνοια, όμβρους δακρύων και πένθος. Άπαυστη θανάτου μνήμη, αδιάλειπτη ευχή και υπομονή όλων των επερχόμενων πειρασμών. Και πάνω απ' όλα αυτά σιωπή και ταπείνωση βαθεία και υπακοή τελεία και θελήματος εκκοπή". Αγ. Συμεών (1). Και η άσκηση προσελκύει τη Χάρη. "δόξαν υπερκόσμιον, εν Χριστώ ενεδύσασθε, εξ' οικείων κόπων, ευρόντες ανάπαυσιν, εγκρατείας πόνοις, τυχόντες της άνω ζωής" (Δοξαστικό Τριωδίου)
Όλα όσα υπάρχουν λαμπρύνονται στη Χάρη της μεταμορφωτικής δύναμης του Αγίου Πνεύματος. "Και έστω η λαμπρότης Κυρίου του Θεού ημών εφ' ημάς". Ψαλμ. 89, 17 Η ανθρώπινη συνειδητότητα Χριστο-ποιείται. "Η ανθρώπινη αίσθηση είναι αληθινή και γνήσια αίσθηση μόνο με το Θεό, με το Χριστό, δηλαδή με την Θεο-αίσθηση, τη Χριστο-αίσθηση. Χωρίς το Θεό Λόγο αυτή τρελαίνεται, σπαράσσεται και τελικά νεκρώνεται μέσα στα πάθη, στην αμαρτία, στο παράλογο και το ανόητο, στη λύσσα και την απελπισία, στην ιδιοτέλεια, στο αιωνίως γίγνεσθαι, αλλά όχι στο "εγένετο". Αρχ. Ιουστίνου Πόποβιτς 2
Η σχέση μας με την Αλήθεια ανακαινίζει τα πάντα. "εν καινότητι ζωής περιπατήσωμεν". (Ρωμ. 6:4). Αύξηση του Χριστού μέσα μας. "Εκείνον δε αυξάνειν εμέ δε ελαττούσθαι" (Ιωάν. 3,30). Είναι θάνατος του εγωκεντρικού, μίζερου παλαιού εαυτού και ανάσταση ενός νέου Χριστοποιημένου εαυτού "δεν ζω πια εγώ, ο Χριστός ζει μέσα μου" (Γαλ. 2, 20) Είναι υπαρξιακή φωταγωγία "Η Αλήθεια και το φως είναι συνώνυμα" Γερόντισσα Γαβριηλία (2) Φως ζωηφόρο."Μέσα Του υπήρχε ζωή και η ζωή ήταν το φως των ανθρώπων". (Ιωάν. 1, 4) Ομοίωση με το Θεό. "θα είμαστε όμοιοι με Αυτόν διότι θα τον δούμε έτσι όπως είναι". (Α΄Ιωάν. 3, 2). Ένωση με το Θεό. "Εμείς γινόμαστε μέλη του Χριστού και ο Χριστός γίνεται δικό μας μέλος. Εμένα του πανάθλιου και το χέρι μου είναι Χριστός και το πόδι μου είναι Χριστός, και εγώ ο άθλιος είμαι το χέρι του Χριστού και το πόδι του Χριστού. Κουνάω το χέρι, και ολόκληρο το χέρι μου είναι Χριστός". Αγ. Συμεών (2) Είναι η αλήθεια που αναγεννά τις αισθήσεις, το νου και ολόκληρη τη ζωή. "Ο άνθρωπος αυτός δεν παύει ποτέ με ένα σφοδρό έρωτα να επιθυμεί να γνωρίσει περισσότερο το Θεό, μέχρις ότου τον αισθανθεί και με αυτή την αίσθηση των οστών του ... είναι ολόκληρος αλλοιωμένος από την αγάπη του Θεού". Άγιος Διάδοχος Φωτικής Την αλήθεια της Εκκλησίας δεν την γνωρίζουμε εμείς αυτή μας γνωρίζει, δεν την κατέχουμε εμείς αυτή μας κατέχει. "Γνώση δεν είναι η κατοχή του Είναι, γνώση είναι η εν προσώπω ελεύθερη κατοχή από το Είναι". π. Νικ. Λουδοβίκος Είναι η ίδια η αλήθεια που μας καλεί κοντά της "Παιδί μου δώσε μου την καρδιά σου" (Παροιμ. 23, 26) και μας αιχμαλωτίζει με τα δίχτυα της Αγάπης. "Με τράβηξες με τον πόθο Σου, Χριστέ, και με αλλοίωσες με τον Θείο Σου έρωτά ". (Ακολουθ. Θείας Μεταλ.) Είναι η γλυκειά βία της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος που αρπάζει το νου και τον φιλοξενεί στην επουράνια διάσταση της αιωνιότητας. "αρπάζεται ο εσωτερικός άνθρωπος στο άπειρο βάθος του πνευματικού κόσμου. Τον πλημμυρίζει τότε κάποια ανέκφραστη και άμετρη ηδονή, ώστε ο νους να κυριεύεται από έκπληξη καθώς έχει όλος αρπαγή στα ύψη". Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος (2) Είναι η υπερβολή της αγάπης, η αγία, ερωτική, νηφάλιος, πνευματική μέθη. "Πλήγωσες την ψυχή μου με την αγάπη Σου και αυτή διψά και Σε ποθεί ακατάπαυστα και αχόρταγα τείνει προς Εσέ μέρα και νύχτα ... πάνω απ' όλα όμως αγαπώ Σένα, τον Πλάστη και η ψυχή μου ποθεί μόνον Εσένα" Άγιος Σιλουανός (1) Είναι η παθιασμένη δίψα για τον Χριστό. "Δίψασε για Σένα η ψυχή μου, πολλές φορές και η σάρκα μου". (Ψαλμ. 62, 2)
Στην Εκκλησία ολόκληρος ο άνθρωπος μεταποιείται σε Αλήθεια, γίνεται όμοιος με το Θεό. "Όταν κατά Θεία Δωρεά φτάσεις εμπρός στο πρόσωπο του Κυρίου…γίνεσαι και εσύ Θεός ενώ βρίσκεσαι ακόμα στη γη…βλέποντας με αγγελικό τρόπο με τη Θεία Χάρη το Πρόσωπο του κυρίου παντοτινά, από το οποίο εκχύνεται φως σαν από πηγή …Αυτός είναι ο ένδοξος καρπός της θείας και θεοποιητικής σοφίας, το θεμέλιο της πνευματικής ειρήνης, το καταφύγιο της πνευματικής χαράς, η πύλη της αγάπης του Θεού, το βλάστημα της ελλάμψεως, η αιτία της ροής από την καρδιά των ακένωτων υδάτων του πνεύματος, η αληθινή τροφή και τρυφή, και αύξηση και αλλοίωση της ψυχής που συμβόλιζε το μάννα, η αρχή της αποκαλύψεως των θείων και αλάλητων μυστηρίων, το συμπέρασμα της μιας και πρώτης αλήθειας, ο αφανισμός των οποιωνδήποτε λογισμών, η παύση όλων των νοήσεων, η γνώση που υπερβαίνει τη νόηση, η αφορμή της εκπλήξεως, η υπέρλογη μεταβολή και αλλοίωση του νου προς την απλότητα και την με κάθε τρόπο αοριστία, την απειρία και απεριληψία, την απόρριψη κάθε μορφής, σχήματος, ποιοτικού ή ποσοτικού προσδιορισμού, προς το αψηλάφητο και υπερκόσμιο, και γενικά η αποκατάστασή του στην ομοιότητα του Θεού". Όσιος Κάλλιστος Αγγελικούδης (1)
Εντάσσοντας άνευ όρων ολόκληρη τη ζωή στην Εκκλησία, γινόμαστε οι ίδιοι Εκκλησία, ναοί του Αγίου Πνεύματος. Η σάρκωση της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος με μυστικό και παράδοξο τρόπο μας ζωοποιεί και μας αληθοποιεί. Η Χάρη του Αγ. Πνεύματος μας ανασταίνει και μας μεταστοιχειώνει σε Αλήθεια κατά Χάρη. Γινόμαστε παιδιά της Αλήθειας. Θεοί κατά Χάρη. "Άνθρωπος είμαι στη φύση αλλά Θεός με τη Χάρη". Αγ. Συμεών (3)
Παράλληλες και συμπληρωματικές
γνωσιολογικές προσεγγίσεις
"Πίστις δε εστιν
απολυπραγμόνητος
συγκατάθεσις"
Οσ. Ιωάννου Δαμασκηνού
Η πίστη και η γνώση είναι δύο παράλληλοι δρόμοι προσέγγισης της πραγματικότητας. Δύο διαφορετικές δυνατότητες διάνοιξης της ανθρώπινης συνειδητότητας προς τον εξωτερικό κόσμο. Δύο μέθ-οδοι σύνδεσης της υποκειμενικότητας με την αντικειμενικότητα. Δύο προοπτικές συσχέτισης του προσώπου με το σύμπαν. Δύο τρόποι αλληλοσυσχέτισης της προσωπικής εσωτερικότητας με την αντικειμενική εξωτερικότητα.
Με επιφυλακτικότητα μπορούμε να σκιαγραφήσουμε τις σχέσεις ανάμεσα στη χριστιανική πίστη και τη θεωρητική γνώση με την βοήθεια του παρακάτω πίνακα.
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΝΩΣΗ
Πίστη
Γνώση
Ενόραση - Διαίσθηση
Νόηση - Αίσθηση
Εσωτερικότητα
Εξωτερικότητα
Πνευματική διάσταση του σύμπαντος.
Υλική διάσταση του σύμπαντος.
Τρόπος ύπαρξης του υποκειμένου.
Τρόπος προσέγγισης του αντικειμένου.
Υπαρξιακή μεταστροφή.
Αντικειμενική αλλαγή
Oντολογική περιοχή άβατος για το λόγο
Oντολογική περιοχή βατή για το λόγο
Ζωή εν Χριστώ
Ζωή εκκοσμικευμένη
Νηπτική πορεία
Εμπειρική μεθοδολογία
Συνεπής ως προς την Αγία Γραφή και την Αγιοπατερική παράδοση.
Συνεπής ως προς την τη λογική και την επιστημονική μεθοδολογία.
Στον ιστορικό χρόνο εκφράζεται με ακολουθίες, ηθική, προσευχή, υπακοή.
Εκφράζεται με υποθέσεις, συλλογή δεδομένων, "αντικειμενική περιγραφή", εμπειρικό έλεγχο, πειραματική απόδειξη.
Υπέρλογη
Έλλογη
Εμπιστοσύνη στη σχέση Θεού - ανθρώπου.
Εμπιστοσύνη στην αποδεικτική διαδικασία.
Αδιάψευστη - Δογματική
Διαψεύσιμη - Αμφισβητήσιμη
Παράδοση στο Χριστό.
Ενασχόληση με τα φαινόμενα.
Αμεσότητα
Εμμεσότητα
Υπαρξιακή μετοχή
Αποστασιοποιημένη παρατήρηση
Προσωπικός Αγιασμός
Ωφελιμιστικός χειρισμός
Λύτρωση από το θάνατο.
Λύση κάποιου αντικειμενικού θεωρητικού προβλήματος
Υπακοή
Αμφισβήτηση
Σταυρική πορεία
Μάθηση
Αγιοπνευματική Δωρεά
Ακαδημαϊκή εκπαίδευση
Καθολικότητα
Διαμερισμός
Άχρονο - Αιωνιότητα
Χρονικότητα - Ιστορικότητα
Άπειρο
Πεπερασμένο
Μυστήριο
Πρόβλημα
Απόλυτο
Σχετικό
Περιέχον
Περιεχόμενο
Έσχατο
Ενθαδικό
Πηγάζει από αυτό που Άρχει τη φυσική πραγματικότητα
Αναφέρεται σε αυτό που υπάρχει ως φυσική πραγματικότητα
Προσωπική ελευθερία
Φυσική αναγκαιότητα
Δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου
Αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου
Έκσταση
Εξακρίβωση
Μετάνοια
Κατανόηση
Πνεύμα της Αληθείας
Νόμος της φύσης
Σύμβολο - Εκμύθευση- Εικόνα
Έννοια - θεωρία -αντικείμενο
Παράδοξο άλμα
Λογική ανάλυση
Οντολογικό
Οντικό
Προσωπική σχέση με το Θεό
Αντικειμενική σχέση με τη φυσική πραγματικότητα
Η πίστη και η γνώση αν και αλληλεπιδρούν, συνιστούν δύο ιδιότυπες, αυτοτελείς, ασύμπτωτες "γνωσιολογικές" δυνατότητες, δύο ιδιαίτερους τρόπους λειτουργίας της αντιληπτικής και βιωματικής συνειδητότητας. Η εμπειρία της παρουσίας του Θεού δεν συμβαίνει παράλληλα και ταυτόχρονα με την εξεταστική, αντικειμενική θεώρηση του κόσμου. (σημ 8) Η προσωπική και βιωματική προσέγγιση της πνευματικής, οντολογικής διάστασης προϋποθέτει μια διάφορη, εναλλακτική πνευματική αντίληψη και ερμηνεία της πραγματικότητας. "Και αν κάποιοι απ' αυτούς θέλουν να πλησιάσουν σε εκείνη την πνευματική γνώση, δεν μπορούν καθόλου, αν δεν απαρνηθούν την κοσμική γνώση, και κάθε συνδιαλλαγή με τις λεπτομέρειες αυτής της γνώσης και την πολύπλοκη μέθοδό της, και σταθούν με το νηπιώδες φρόνημα της πνευματικής γνώσης." Οσ. Ισαάκ του Σύρου (2). Στον ορίζοντα του πνεύματος η γνώση των όντων δεν είναι θεωρητική κατανόηση αντικειμένων αλλά αγαπητικό αγκάλιασμα της Δημιουργίας "καύσης καρδίας υπέρ πάσης κτίσεως".Οσ. Ισαάκ του Σύρου (3). Τα όντα σημαίνουν (και ως σήμαντρα) την Αγάπη του Θεού. Ολόκληρο το σύμπαν ορχείται δοξολογικά στους ρυθμούς της Χάριτος. "Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού, ποίησιν δε χειρών αυτού αναγγέλλει το στερέωμα". (Ψαλμός 19:1) Γνώση είναι αγαπητική ανταπόκριση στο εορταστικό κάλεσμα της Θείας Αγάπης. Γνώση είναι ο φυσικός καρπός της αγάπης. "Η γνώση αποκτάται μέσω της αγάπης. Η αγάπη προς τον κόσμο, η αγάπη προς τους ανθρώπους, η αγάπη-έρωτας προσφέρονται σαν οι καλύτερες δυνατότητες για την απόκτηση της γνώσης". Πρεσβ. Αλεξάνδρου Ελτσιανίνωφ. Αυτή η γνώση-αγάπη μας οδηγεί στο Θεό. " Δεν πρέπει να σε γνωρίσω. Πρέπει να σε αγαπήσω. Γερόντ. Γαβριηλία (3)
Η Έκπτωση του Λόγου στη "Θεολογία"
"ο λόγος μου και το κήρυγμά μου δεν έγιναν
με πειστικούς λόγους ανθρώπινης σοφίας
αλλά με πειθώ Πνεύματος και δύναμης [...]
λαλούμεν σοφίαν Θεού
εν μυστηρίω, την αποκεκρυμμένην "
Κορινθ. Α΄ 2, (4, 5, 7)
Η διαφύλαξη της ιδιοτυπίας των "γνωσιολογικών" προσεγγίσεων της επιστήμης και της θεολογίας απαιτεί την αναγνώριση, τη διασαφήνηση τον προσδιορισμό και το φωτισμό της ιδιαιτερότητας τους. Διότι επίκειται ο κίνδυνος να αλλοιωθεί η καθαρότητα της πίστης από τη θεωρητική γνώση και η ουδετερότητα της θεωρητικής γνώσης από τη θρησκευτική πίστη. Η καθαρότητα της πίστης αλλοιώνεται όταν αξιολογούμε την εγκυρότητα των αρχών και των αξιών της πίστης σύμφωνα με τα κριτήρια της επιστημονικής έρευνας. (σημ 9) Η ουδετερότητα της επιστημονικής γνώσης αλλοιώνεται όταν αξιολογούμε την εγκυρότητα των πορισμάτων της επιστημονικής έρευνας σύμφωνα με τα κριτήρια της πίστης.
Μια άλλη πιο αδιόρατη αλλοίωση της καθαρότητας της πίστης συμβαίνει με την απολιθωματική αναγωγή της ζωντανής πίστης στο επίπεδο των θεολογικών εννοιών. Οι νοησιαρχικές, εκ-λογικευτικές διατυπώσεις της συστηματικής θεολογίας, αφαιρούν τον πνευματικό χυμό με τον οποίο είναι φορτισμένη η ζωντανή πνευματική μαρτυρία. Καθώς η πνευματική ζωή ανάγεται στον υπαρξιακά και οντολογικά αλλότριο ορίζοντα της κατα-νόησης απεμπολεί το μυστηριακό της βάθος. Καθώς προσαρμόζεται στις δυνατότητες της νόησης, γυμνώνεται από το μυστικό πλούτο της Χάρης και εκπίπτει στο ξηρό επίπεδο του λόγου.
Το πέρασμα από την διάσταση της ζωντανής, προσωπικής σχέσης με τον Θεό, στο επίπεδο του κονσερβοποιημένου, θρησκευτικού και κηρυγματικού λόγου προδίδει την ουσία και την αλήθεια της πνευματικής εμπειρίας. "Η Εκκλησία αποτελεί πηγή γνώσεως όχι ως διδασκαλία και κήρυγμα περί της σωτηρίας, αλλά καταρχήν ως γεγονός μετοχής στη ζωή που δεν γνωρίζει θάνατο". Χρήστος Γιανναράς (1988). Ο λόγος για την Αλήθεια εκλαμβάνεται συχνά ως έγκυρο ισοδύναμο της πνευματικής αλήθειας ενώ είναι απλά αινιγματικός δείκτης μιας εντελώς άλλης πραγματικότητας. "δι' εσόπτρου εν αινίγματι" (Α΄Κορ. ΙΓ΄12) "Διότι αυτό το μυστήριο του Ιησού είναι κρυμμένο και δεν εκφράζεται με κανένα λόγο και με καμμιά νοητική ικανότητα, αλλά ακόμη και όταν εκφράζεται μένει άρρητο και όταν νοείται μένει άγνωστο" Αγ. Διονυσίου Αρεοπαγίτου 1
Η θεολογία ως συστηματική, μεθοδική, θεωρητική διδασκαλία δεν διαθέτει ιδιαίτερη παιδαγωγική και σωτηριολογική σημαντικότητα. Ο θεολογικός λόγος που δεν συνεργεί ουσιαστικά στη μεταμόρφωση της προσωπικής ζωής παραμένει αφηρημένη, θεωρητική διατύπωση. Ο ποιμαντικός λόγος που δεν σαρκώνεται λυτρωτικά στην πραγματικότητα της ζωής του πιστού, εκπίπτει σε άκαρπη, α-Χαρη, ανόητη και πιεστική συμβουλευτική."Όταν η Θεολογία, ως αποδεικτική μεθοδολογία, αντικειμενοποιεί τη γνώση, όταν δέχεται την αλήθεια ως αντικείμενο της διάνοιας και αποκλείει την αλήθεια ως γεγονός προσωπικής σχέσης, τότε αποκλείει τη δυνατότητα της προσωπικής θεώρησης του κόσμου, της προσωπικής σχέσης με τον λόγο των πραγμάτων, με τη φανέρωση της προσωπικής Ενέργειας του Θεού στην κτίση". Χρήστου Γιανναρά (1987)
Οι αυθεντικές, πνευματικές, θεολογικές μαρτυρίες προϋποθέτουν την αγιότητα της ζωής ανθρώπων που με την αγάπη και την ταπείνωση έγιναν δέκτες της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος, ζωντανά δοχεία της Χάριτος, "σφουγγάρια γεμάτα Χριστό". "του Θεού ερωμένοι και του Θεού εραστές πάσχοντας τα μυστήρια της θείας και ζωοποιού ενώσεως και εκστάσεως και με μία λέξη τα μακάρια πάθη της γνώσεως του πάμφωτου φωτός" Όσ. Κάλλιστος Αγγελικούδης (2) Η προσπάθεια να μεταφρασθεί η αναστημένη ζωή τους στο επίπεδο του λόγου αλλοιώνει την ιδιαίτερη ποιότητα της πνευματικής τους μαρτυρίας και την αποξενώνει από την ουσία της, από το αρχικό, βιωματικό και οντολογικά σωτηριολογικό της δυναμισμό.
Η θεολογική γνώση περισσότερο αποκρύπτει (καλύπτει με το πέπλο του λόγου) παρά αποκαλύπτει τις αλήθειες του πνεύματος. Γι΄ αυτό οι πατέρες της Εκκλησίας τίμησαν την ταπείνωση της σιωπής περισσότερο από τη δύναμη του λόγου. "Η σιωπή είναι μυστήριο του μέλλοντος αιώνος, ενώ οι λόγοι είναι όργανο του κόσμου τούτου" Άγιος Ισαάκ . Είχαν συνείδηση των ορίων του σημασιολογικού βεληνεκούς της γλώσσας. "Συγχωρέστε με, αλλά δεν έχω την ικανότητα να εκφράσω με λόγια την «πληρότητα ζωής», που μας χαρίστηκε στο πρόσωπο του Χριστού. Δεν βλέπω, πως είναι δυνατόν να προσεγγίσω εκείνο, που θα μπορούσε να εκφράσει - παρά το ότι είναι τόσο παράδοξο - το θαυμαστό βάθος της ζωής που γεμίζει την καρδιά". Αρχ. Σωφρονίου Σαχάρωφ. 1994 (1) Όταν έσπαζαν τη σιωπή ο λόγος τους ήταν παράδοξος και ξένος για τα μέτρα της λογικής. "Και τότε ενώνεται (ο νους) ολόκληρος με τον πάνω και πέρα από τα πάντα, όπου δεν χωρεί ούτε λόγος, ούτε νόημα, ούτε καμιά σκέψη που να τον ποικίλλει, αλλά μόνο απλότητα και ακαταληψία, σιωπή και έκπληξη, το ασχημάτιστο και άπειρο και απεριόριστο. Και βλέπει κατά παράδοξο τρόπο τη θέα του Αοράτου και τη μορφή του Αμόρφου, καθώς έγινε και ο ίδιος απόλυτος και άμορφος αληθινά". Οσ. Κάλλιστος Αγγελικούδης (3).
Ο Λόγος της Αλήθειας δεν κατανοείται ως έλλογη, ακριβής διατύπωση αλλά βιώνεται ως πυρακτωμένη, ερωτική δύναμη. "Πεπυρωμένον το λόγιον σου σφόδρα, και ο δούλος σου ηγάπησεν αυτό". (Ψαλμ 118, 140) Οι Άγιοι είναι φεγγάρια πνευματικά που φωτίζουν τον κόσμο επειδή οι ίδιοι είναι φωτισμένοι με το φως του Θεού. "ενώσει εκπυρωθένες, φωστήρες του κόσμου εγένοντο" (Στιχηρό Ιδιόμελο) Κήρυγμα τους είναι η φανέρωση των καρπών της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος. "Τόσο αληθινή είναι η πνευματική γνώση κάθε ανθρώπου, όσο την βεβαιώνουν η πραότητα, η ταπείνωση και η αγάπη". Άγιος Μάρκος ο Ασκητής (2). Τα πρόσωπά τους μετέχοντας στη Δόξα του Θεού εικονίζουν την αιωνιότητα. Είναι τα παραθύρια που ανοίγουν την όραση στη διάσταση της άκτιστης πραγματικότητας των θείων ενεργειών. Είναι η χαριτωμένη παρηγοριά των αγωνιζόμενων χριστιανών. "Όχι μόνο η διδασκαλία ούτε η παραίνεση και η συμβουλή, αλλά ακόμη και η όψη των αγίων μας έδινε μεγάλη ευχαρίστηση και ωφέλεια. Αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου
Παράλληλες Προοπτικές
Η ανθρώπινη επιστήμη παρέχει το μέσον
για την έκφραση της εμπειρίας,
αλλά είναι αδύνατον να μεταδώσει την γνώση,
η οποία αληθινά σώζει, χωρίς τη συνεργασία της Χάριτος.
Αρχ. Σωφρονίου Σαχάρωφ. 1994 (2)
Από τη σκοπιά της αντικειμενικότητας η εσωτερική βεβαιότητα δεν αποτελεί εγγύηση αξιοπιστίας. Δεν μπορεί να υπάρξει απόλυτη βεβαιότητα ότι αυτό που αισθάνομαι, σκέπτομαι ή πιστεύω είναι όντως αληθινό. Η πίστη περιορίζει τους γνωσιολογικούς ορίζοντες σε ασφυκτικά δογματικά πλαίσια. Διαμορφώνει ένα απόλυτο, φανατικό, σκανδαλώδες και ουτοπικό σύστημα πεποιθήσεων που αντλεί γνωσιολογική εγκυρότητα από τις αφετηριακές του αποδοχές. Η πίστη επιβεβαιώνεται από την ίδια την πίστη. Είναι μια βεβαιότητα αυτο-τροφοδοτούμενη που δεν διαθέτει αντικειμενική ή υπέρ-υποκειμενική αξιοπιστία. Η Εκκλησία επιβάλλει ως αλάνθαστες τις πηγές από τις οποίες εμπνέεται η διδασκαλία της και κατά συνέπεια συγχέει αρχαϊκά, ανεξέλεγκτα και αναπόδεικτα μυθεύματα με την αντικειμενική πραγματικότητα. Οι πιστοί είναι θύματα των στενοκέφαλων, εκκλησιαστικών, θρησκευτικών πεποιθήσεων ενός ξεπερασμένου, αυταρχικού και ηθικιστικού κατεστημένου.
Από τη σκοπιά της εσωτερικότητας η πεποίθηση ότι ο Θεός είναι η Αλήθεια χαρίζεται στον άνθρωπο ως απόλυτη και αναμφισβήτητη βεβαιότητα η οποία λειτουργεί και ως κριτήριο αληθινότητας. Δεν πρόκειται για άνευ όρων, δογματική παραδοχή εννοιών ή πεποιθήσεων αλλά για μετοχή στη ζωή της Χάριτος, πληρότητα αιώνιας, (υπερ-χωροχρονικής) αναστημένης ζωής.
Αν εμπιστευθώ ως κριτήριο αληθινότητας την ιερή παράδοση της Εκκλησίας, τότε όσο περισσότερο αφομοιώνω και ζω αυτή την παράδοση τόσο περισσότερο πλησιάζω την Αλήθεια. Η υπακοή στο λόγο του Θεού και η συμμετοχή στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας σαρκώνει επάνω μου τις Αλήθειες του Ευαγγελίου και με καθιστά μέτοχο της αιωνιότας, νικητή του θανάτου. Στην Εκκλησία αισθάνομαι ότι αυτό που πιστεύω και ζω δεν διαθέτει μόνο εσωτερική, βιωματική βεβαιότητα αλλά και απόλυτη, οντολογική εγκυρότητα. "Το μέτρο της Αλήθειας είναι η ίδια η Αλήθεια, και η Αλήθεια είναι ο Θεάνθρωπος Χριστός. Συνεπώς κάθε τι που δεν είναι από Αυτόν δεν είναι από την Αλήθεια. Έξω από την Θεανθρώπινη προσωπικότητά Του η Αλήθεια είναι οντολογικά ανύπαρκτη". Αρχ. Ιουστίνου Πόποβιτς (3).
Η πίστη θεμελιώνεται στον Θεό. Δεν αποδεικνύεται πειραματικά, αποκαλύπτεται προσωπικά. Στον βιωματικό ορίζοντα της πνευματικής εγρήγορσης, κριτήριο της Αλήθειας γίνεται ο συντονισμός της ζωής με το θέλημα του Θεού. Η πλήρης αφοσίωση στη ζωή της Εκκλησίας και η ερωτική λατρεία προς το Πρόσωπο του αγαπημένου Ιησού οικοδομούν και στερεώνουν την πίστη στην καρδιά του χριστιανού. "Εσύ, ο έρωτας της καρδιάς μου και της ευθυμίας μου. Εσύ πολύ καλά το γνωρίζεις, Κύριε, ότι Σε πόθησα ολόψυχα, Σε αγάπησα από την καρδιά μου με καθαρή αγάπη χωρίς υποκρισία, και ότι η αγάπη Σου έγινε στην καρδιά μου μια αχώνευτη φλόγα, από την οποίαν ενώ πάντοτε καίγεται η καρδιά μου, ποτέ δεν κατακαίεται. Ανωνύμου Ησυχαστού (1851)
Για την Εκκλησία η άποψη της αντικειμενικότητας είναι φυσικό επακόλουθο της απολυτοποίησης του ορθολογισμού "o ψυχικός άνθρωπος (αυτός που λειτουργεί μόνο με βάση τη λογική) δεν δέχεται όσα προέρχονται από το πνεύμα του Θεού, γιατί γι' αυτόν είναι χαζομάρες." (Α' Κορινθ. 1, 14).
Τα αυθεντικά, πνευματικά ερωτήματα δεν επιδέχονται διανοητικές απαντήσεις. Διότι δεν πηγάζουν από λογικές απορίες αλλά από υπαρξιακή αγωνία. Η απάντηση σ' αυτή την αγωνία δεν μπορεί να είναι θεωρητική αλλά θεραπευτική ή καλύτερα αγιαστική. Η υπαρξιακή α-πορία δεν καλύπτεται με την φτώχεια των πολλών λόγων αλλά με την πληρότητα της Θείας Αγάπης. Θεμέλιο της πίστης είναι ο ερωτικός σύνδεσμος με τον Θεό. "ούτε θάνατος ούτε ζωή ούτε Άγγελοι ούτε αρχές ούτε εξουσίες ούτε δυνάμεις ούτε παρόντα ούτε μέλλοντα ούτε επιτυχίες ούτε ταπεινώσεις ούτε κανένα άλλο δημιούργημα μπορούν να μας χωρίσουν από την αγάπη του Θεού" Ρωμ. 8, 38, 39 Η ένταση της ζωντανής, προσωπικής, ερωτικής σχέσης με τον Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό βεβαιώνει την Αλήθεια μέσα στη χαρά του βιωμένου αγιασμού. (σημ 10) Αυτή η αγία βεβαιότητα υπερβαίνει συντριπτικά την ένταση κάθε αμφιβολίας, μέσα από την χαριτωμένη αγαλλίαση της ψυχής."ακτινοβολώντας από τις ακτίνες του θείου και υπερκόσμιου έρωτα, έχοντας αποκαλυμμένη τη μυστική γνώση, στεφανωμένος με την απουσία των λέξεων και εννοιών που ξεπερνά το λόγο και τη νόηση, και απολαμβάνοντας πνευματική αγαλλίαση και ουράνια ευφροσύνη". Οσ. Κάλλιστος Αγγελικούδης (4).
Ο Φωτισμός της Χάριτος συνοδεύεται από την καθολική παραδοχή της σωτηριολογικής σημαντικότητας του λόγου του Θεού όπως αυτός αποκαλύπτεται στα ιερά κείμενα της αγίας παράδοσης. Μόνο μέσα στη Χάρη ο λόγος γίνεται Αλήθεια.
Δεν υπάρχει μεθοδολογία που να μπορεί αποδείξει την αληθινότητα της πίστης στο Θεό. Διότι δεν είναι δυνατόν να υποταχθεί η υπέρλογη διάσταση της πνευματικότητας στα έλλογα, αξιολογικά κριτήρια της αντικειμενικότητας. Τα πνευματικά κριτήρια αληθινότητας αναιρούν την πρωτοκαθεδρία της έλλογης τάξης. Στην σφαίρα του πνεύματος η πίστη δεν αξιολογείται από την επιστήμη. Η πίστη αξιολογεί την πνευματική αξιοπιστία των έλλογων, αντικειμενικών κριτηρίων. Στη Βασιλεία του Πνεύματος η πίστη είναι ο ύψιστος δείκτης οριοθέτησης των πλαισίων εγκυρότητας της επιστημονικής γνώσης. Η εκκλησιαστική μωρία, ως υπέρλογη γνώση αγνωσίας και άσοφης σοφίας ανάγεται σε κριτήριο της εκκοσμικευμένης σοφίας. "Διαμέσου της αβλεψίας και της αγνωσίας να δούμε και να γνωρίσουμε αυτόν που είναι επάνω από κάθε θέα και γνώση, ακριβώς με το μη ιδείν και με το μη γνώναι (διότι αυτό είναι η πραγματική θέα και γνώση)". Αγ. Διονυσίου Αρεοπαγίτου 2
Είναι οι αμαθείς "επιστήμονες", τα μωρά του πνεύματος, που από το σταυρωμένο ύψος της αγίας ταπείνωσης, αξιολογούν μυστικά με την αναστημένη σιωπή τους, την πνευματική εγκυρότητα των θεωρητικών διατυπώσεων των καθηγητών και των ερευνητών αυτού του κόσμου.
Σημειώσεις
Σημ. 1. Όταν οι γλωσσικές εκφραστικές δυνατότητες αδυνατούν να ορίσουν ή να περιγράψουν τις Αλήθειες της πνευματικής πραγματικότητας αναφερόμαστε στις Αλήθειες αυτές αποφατικά. Αντί δηλαδή να πούμε τι είναι, λέμε τι δεν είναι. Για παράδειγμα μπορούμε να πούμε αποφατικά ότι ο Θεός δεν είναι ούτε πνεύμα ούτε αγάπη ούτε φως ούτε ζωή. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Θεός δεν είναι πνεύμα, αγάπη, φως και ζωή αλλά ότι δεν είναι όλα αυτά με τον τρόπο που εμείς μπορούμε να τα καταλάβουμε. "Εάν νομίζει κανείς ότι κάτι γνωρίζει, τίποτε δεν γνωρίζει, με τον τρόπο που θα 'πρεπε να το γνωρίζει." Κορινθ. Α', 8, 2 Με την αποφατική έκφραση δεν αναιρείται η εμπειρική υπόσταση της πνευματικής ζωής (την άποψη ότι η θεολογία της Εκκλησίας δεν είναι αποφατική έχει υποστηρίξει ο σεβαστός καθηγητής Στυλιανός Παπαδόπουλος, 1988) απλά δείχνεται ότι είναι αδύνατον να προσεγγίσουμε γνωσιολογικά με τις ανθρώπινες αντιληπτικές, νοητικές και γλωσσικές ικανότητες τα μυστήρια του Θεού. Οι θεολογικοί όροι χωρίς το φωτισμό της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος εκπίπτουν αναπόφευκτα στο επίπεδο των άγονων εννοιών. "η σκέψη είναι κόλαση, αν δεν μεταμορφωθεί σε Χριστο-σκέψη". Αρχ. Ιουστίνου Πόποβιτς 4.
Σημ. 2."Όσο ο άνθρωπος Χριστοποιείται τόσο η σχέση υπακοής υπηρετεί το καθ' ομοίωσιν. [...] Δεν κάνω υπακοή για να σωθώ, ούτε για να αποφύγω τις δυσάρεστες συνέπειες των παραβάσεών μου. Κάνω υπακοή για να λειτουργήσω το θείο έρωτά μου προς το Χριστό, να μη χωριστώ απ' Αυτόν". Αρχ. Αντωνίου Ρωμαίου 1 Οι εντολές του Θεού δεν είναι κανόνας ηθικής διαγωγής "οι εντολές αποτελούν προβολή της θείας ζωής στο μεταπτωτικό γήινο επίπεδο". Αρχ. Αντωνίου Ρωμαίου 2
Σημ. 3. "Η αγάπη , ως προς την ποιότητά της είναι ομοίωσις με τον Θεόν, όσο βέβαια είναι δυνατόν στους ανθρώπους. Ως προς την ενέργειά της, μέθη της ψυχής. Ως προς δε τις ιδιότητές της, πηγή πίστεως, άβυσσος μακροθυμίας, θάλασσα ταπεινώσεως". Όσ. Ιωάννης της Κλίμακος, Λόγος Λ, ' 3.
Σημ. 4. Η αρετή συχνά επιδιώκεται για να μπορούμε να αρέσουμε και να είμαστε αποδεκτοί στον εαυτό μας και τους άλλους. Κατά συνέπεια μπορεί όσο περισσότερο ενάρετος γίνομαι τόσο περισσότερο να φουντώνει η αυταρέσκεια και ο εγωκεντρισμός μου.
Σημ. 5. "Σκόπει ούν, μη το φως το εν σοί σκότος εστίν". Λουκ. 11, 35. Όταν ενώ αγωνιζόμαστε πνευματικά διατηρούμε εγωκεντρικές φιλοδοξίες για τον προσωπικό μας αγιασμό και προσδοκούμε τη φωτιστική δύναμη της Χάριτος για να ενισχύσουμε τη φιλαυτία μας και την ευδαιμονία μας "χρησιμοποιούμε τη Χάρη σαν διακοσμητικό στοιχείο της θρησκευτικής υπόστασής μας, αλλά δεν την αφήνουμε να δράσει σαν αλέτρι στο άγονο χωράφι της ψυχής μας". Αρχ. Αντωνίου Ρωμαίου 3
Σημ. 6. "Η ψυχή από την αγάπη του Θεού είναι σαν να παραφρόνησε. Κάθεται, σιωπά, δεν θέλει να μιλά, και κοιτάζει σαν παράφρονη τον κόσμο και δεν τον επιθυμεί και δεν τον βλέπει". Αγ. Σιλουανού (2)
Σημ. 7. Ο χριστιανός δεν προσδιορίζει την πορεία του, δεν πλάθει τις εμπειρίες του, δεν αναπτύσσει το βιωματικό, υπαρξιακό του δυναμικό. Οδηγείται από το Θεό, διδάσκεται από Αυτόν. 'Ολα του δωρίζονται από το Θεό. Δεν ενεργεί αλλά πάσχει τα Θεία μετέχοντας στην επουράνια Βασιλεία με τη Χάρη του Αγίου πνεύματος. Ακόμη και τη δύναμη για τον πνευματικό του αγώνα την παίρνει ως δώρο από το Θεό "Οδόν Εντολών Σου έδραμον όταν επλάτυνας την καρδίαν μου" Ψαλμός 118, 32 Ο πιστός συμβάλλει στον αγιασμό του με το να μην παρεμποδίζει τη έργο της Χάρης. Ο Θεός είναι ο μεγάλος καρδιο-κατακτητής. Επιμένει συνεχώς να μας ομοιώσει με τον Εαυτό του, με κάθε τρόπο. "Το έλεος Σου Κύριε καταδιώξει με πάσας τας ημέρας της ζωής μου". Η Χάρη ρέει άφθονα από τον μυστικό ορίζοντα των ουρανών "Ο Θεός "βρέχει" την Χάρη Του, κι εμείς ή φοράμε καπέλο ή κρατάμε ομπρέλα" Γερόντισσα Γαβριηλία (4)
Σημ. 8. Οι δύο αυτές δυνατότητες δεν αναιρούν η μία την άλλη. Είναι συμπληρωματικές αλλά είναι σχεδόν αδύνατον να συνυπάρχουν ταυτόχρονα. Όπως ένα ράδιο δεν μπορεί να συντονιστεί ταυτόχρονα σε δύο διαφορετικές συχνότητες έτσι και η ανθρώπινη συνειδητότητα δεν μπορεί να λειτουργεί ταυτόχρονα στη συχνότητα της πίστης και της γνώσης.
Στα εισαγωγικά εγχειρίδια της ακαδημαϊκής ψυχολογίας που μελετούν τη λειτουργία της αντίληψης παρουσιάζονται κάποια σχήματα που μπορούν να μας εξηγήσουν τη δυσκολία της παράλληλης και ταυτόχρονης αντίληψης δύο διαφορετικών νοηματικών ενοτήτων. Με μεταφορικό τρόπο τα σχήματα αυτά μπορούν να μας προϊδεάσουν για την αδυναμία της ταυτόχρονης και παράλληλης αντίληψης δύο διαφορετικών οντολογικών πεδίων. Η γνώση και η πίστη συχνά αλληλοαποκλείονται όχι επειδή η μία αποκλείει την άλλη αλλά επειδή οι θεολόγοι ή οι επιστήμονες βλέποντας τον κόσμο μέσα από το πρίσμα της μιας κοσμοθεωρητικής προσέγγισης αποκλείουν την ύπαρξη της άλλης.
Στον πίνακα που ακολουθεί μπορούμε να αναγνωρίσουμε και τις δύο παράλληλες μορφές (νοηματικές ενότητες) της κάθε εικόνας αλλά είναι σχεδόν αδύνατο να αντιλαμβανόμαστε ταυτόχρονα και τις δύο.
Ηλικιωμένη ή νέα;
Κοπέλα ή μουσικός;
Πάπια ή λαγός;
Δισκοπότηρο ή πρόσωπα;
Η αντίληψη - κατανόηση της μιας μορφής αποκλείει την άλλη. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την αντίληψη - κατανόηση των δύο κοσμοθεωρητικών τάσεων. Η αντιληπτική θεώρηση της επιστημονικής, μεθοδολογικής προσέγγισης εμποδίζει την αντίληψη της πίστης και η πνευματική αντίληψη της πίστης εμποδίζει την αντιληπτική θεώρηση της επιστημονικής μεθοδολογίας.
Σημ. 9. Στο σφάλμα αυτό υποπίπτει η θεολογία της φύσης. Σύμφωνα με αυτή τη θεολογική θεώρηση η επιστημονική μελέτη της φύσης γίνεται πηγή έγκυρης γνώσης ικανής να επηρεάζει και να αναθεωρεί τις παραδοσιακές θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ο θεολογικός λόγος δεν θα πρέπει να αντλεί αξιοπιστία μόνο από την εκκλησιαστική παράδοση αλλά να ανταποκρίνεται και να είναι συνεπής με τα κριτήρια εγκυρότητας και τις αποδεδειγμένες βεβαιότητες της σύγχρονης επιστήμης. Αμφισβητούνται με αυτό τον τρόπο οι θεολογικές αρχές και πεποιθήσεις οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με την κοινή λογική και τις επιστημονικές βεβαιότητες όπως για παράδειγμα η παρθένος σύλληψη του Ιησού Χριστού, η σωματική ανάσταση Του, η βασιλική-κυριαρχική θέση του ανθρώπου απέναντι στη φύση, ή η σημασία και οι επιπτώσεις του προπατορικού αμαρτήματος. Βλ. Arthur Peacocke
Σημ. 10. Χωρίς αυτή την παρουσία της Χάριτος κάθε θεολογικός λόγος ή θρησκευτική πεποίθηση είναι χωρίς περιεχόμενο. Οι άνθρωποι που δεν μετέχουν στη Χάρη έχουν δίκιο ( κατά τα μέτρα της λογικής) όταν θεωρούν τις αλήθειες τις Εκκλησίας στην καλύτερη περίπτωση μυθολογία και στην χειρότερη α-νοησία. "Είπεν άφρων εν τη καρδία αυτού. Ουκ έστι Θεός" Ψαλμός 13,1. "Όταν όμως είναι υγιής, τότε δεν αμφιβάλλει ούτε αναζητεί, αλλά αποδέχεται τις αλήθειες της πίστεως". Αγ. Ιωάννης Χρυσόστομος. Εις Α' Τιμ., ομιλ. ΙΖ', 1. Άφρων δεν είναι ο κουτός, διότι ο κουτός θα μπορούσε ως πτωχός τω πνεύματι να είναι μακάριος. 'Αφρων είναι αυτός που δεν έχει προσωπική σχέση με το Θεό. Υγιής είναι ο φορέας της Χάρης του Αγίου Πνεύματος. Η πίστη δεν προϋποθέτει εξυπνάδα ούτε ιδιαίτερες ικανότητες, η πίστη προϋποθέτει την επίσκεψη της Χάριτος. Ο άνθρωπος δεν μπορεί με τις δικές του δυνάμεις να φέρει τη Χάρη επάνω του αλλά μόνο να παρακαλέσει να τον επισκεφθεί η Χάρη. Γι' αυτό κανείς Άγιος δεν είναι από μόνος του ανώτερος από κανένα αμαρτωλό. Ανώτερη είναι η Χάρη που τον αγιάζει δωρεάν. Στον Άγιο δωρίθηκε, για ανεξιχνίαστους λόγους, η δυνατότητα να μπορεί να είναι τόσο καθαρός ώστε να δεχθεί τη Χάρη. Ακόμη και οι δυνατότητες νήψης, αρετής και προσευχής είναι κατεξοχήν δώρα του Θεού. Οι χριστιανοί οφείλουν να αντιμετωπίζουν με άπειρο σεβασμό τον αρνησίθεο και τον αμαρτωλό ασεβή, γνωρίζοντας ότι δεν είναι σε τίποτε καλύτεροι από αυτόν. Καλύτερη είναι η Χάρη του Θεού η οποία εάν τους έχει δωριθεί τους καθιστά περισσότερο υπεύθυνους απέναντι στο Θεό και τον άνθρωπο.
Παραπομπές
Όσ. Κάλλιστος Αγγελικούδης (1). Περί της ενώσεως με το Θεό, 76. Φιλοκαλία, Ε'. σελ. 260-261
Οσ. Κάλλιστος Αγγελικούδης (2). Κεφάλαια, 35. Φιλοκαλία, Ε'. σελ. 165
Οσ. Κάλλιστος Αγγελικούδης. (3) Περί της ενώσεως με το Θεό, 41. Φιλοκαλία, Ε'. σελ. 243
Οσ. Κάλλιστος Αγγελικούδης (4). όπ. π., 35. σελ. 235
Αγ. Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Περί μυστικής θεολογίας. Επιστολές Γ΄ 7-9.
Αγ. Διονυσίου Αρεοπαγίτου. όπ. π. Προς τον Τιμόθεο. Α' 2.
Ανωνύμου Ησυχαστού. 1851. Νηπτική Θεωρία. Εκ χειρογράφου της Ι.Μ. Ξενοφώντος Αγ.Όρους. Εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, !991, Θεσσαλονίκη. σελ. 315
Γερόντισσα Γαβριηλία (1). 1998. Η Ασκητική της Αγάπης. Εκδ. Επτάλοφος, Αθήνα. Απόφθεγμα 264, σελ. 342
Γερόντισσα Γαβριηλία (2). όπ. π. , σελ. 378
Γερόντισσα Γαβριηλία (3). όπ. π. , σελ. 388.
Γερόντισσα Γαβριηλία (4). όπ. π. , σελ. 361
Χρήστου Γιανναρά. 1987. Το πρόσωπο και ο έρως. Εκδ. Δόμος. Αθήνα. 4η έκδ. σελ. 141
Χρήστου Γιανναρά. 1988. Χάϊντεγγερ και Αρεοπαγίτης. Εκδ. Δόμος, Β΄αναθ. έκδοση, Αθήνα. σελ. 121.
Οσ. Ιωάννου Δαμασκηνού. Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως: Δ' 11, 84.
Πρεσβ. Αλεξάνδρου Ελτσιανίνωφ. Πνευματικά Κεφάλαια: Σημειώματα φιλοκαλικής αυτογνωσίας. Εκδ. Τήνος. 1992. σελ. 60
Ο λόγος αυτός του Αγ. Ισαάκ αναφέρεται στον Ε' τόμο της Φιλοκαλίας από τους οσ. Κάλλιστο και Ιγνάτιο "Μέθοδος και κανόνας ακριβής" Στ΄ κεφάλαιο, σελ. 40.
π. Νικόλαος Λουδοβίκος. 1999. Η κλειστή πνευματικότητα και το νόημα του εαυτού. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα. σελ. 148
Άγιος Μάρκος ο Ασκητής. (1) Τα 226 κεφάλαια, 56. Φιλοκαλία τόμος Α', σελ. 147
Άγιος Μάρκος ο Ασκητής. (2)Τα 226 Κεφάλαια, 89. Φιλοκαλία, Α' τόμος, σελ. 151.
Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος. Λόγοι σε 150 κεφάλαια. Περί υψώσεως του νου. Δ', 83 Φιλοκαλία, τόμος Β' σελ. 283-284.
Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος. όπ. π. , Περί Αγάπης, Ε', 91.
Αρχ. Ιουστίνου Πόποβιτς. 1987. (1) Άνθρωπος και Θεάνθρωπος. Ε' Εκδ. Αστήρ, Αθήνα, σελ. 114.
Αρχ. Ιουστίνου Πόποβιτς. (2) όπ. π. , σελ. 115.
Αρχ. Ιουστίνου Πόποβιτς. (3) όπ. π. , σελ. 34-35
Αρχ. Ιουστίνου Πόποβιτς. (4) όπ. π. , σελ. 33-34.
Άγιος Διάδοχος Φωτικής. Λόγος ασκητικός 14. Φιλοκαλία τόμος Α' σελ. 291.
Στυλιανός Παπαδόπουλος. 1988. Θεολογία και γλώσσα. Εμπειρική θεολογία - Συμβατική γλώσα. Εκδ. "Τέρτιος", Κατερίνη.
Αρχ. Αντωνίου Ρωμαίου. (1) Σχόλια στο Βιβλίο "Βαρσανουφίου και Ιωάννου" τόμος Β'. εκδ. "Ετοιμασία" Καρέας, 1966. σελ. 39
Αρχ. Αντωνίου Ρωμαίου. (2) όπ. π. , σελ. 58
Αρχ. Αντωνίου Ρωμαίου. (3) όπ. π. , σελ. 124
Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου. (1) Ύμνοι Θείων Ερώτων. Λ' 557-567.
Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου. (2) όπ. π. , (2) IE', !41-145
Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου. (3) όπ. π. , Λ' 457-458
Αρχ. Σωφρονίου. (1) 1990. Αγ. Σιλουανός ο Αθωνίτης. Εκδ. Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας, σελ. 416
Αρχ. Σωφρονίου. (2) 1990. όπ. π. , σελ. 54
Αρχ. Σωφρονίου Σαχάρωφ. (1) 1994. Περί Προσευχής. Μονή Τιμίου Προδρόμου. Έσσεξ, Αγγλίας. Σελ. 231
Αρχ. Σωφρονίου Σαχάρωφ. (2) 1994.όπ. π. , σελ. σελ. 229
Δημήτριος Στανιλοάε. (1994). Ο κόσμος ως δώρο και ως μυστήριο. Στο βιβλίο: Άνθρωπος και Περιβάλλον. Ιερά Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή Αγίου Νεοφύτου. Πάφος.
Οσ. Ισαάκ του Σύρου. (1) Ασκητικά. Εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου Θεσσαλονίκη 1976. Φωτοτυπική ανατύπωση της έκδοσης 1871. Λόγος ΞΘ', σελ. 336. Την ίδια άποψη εκφράζει ο Άγιος Γρηγόριος ο Σιναίτης "Να θεωρείς ότι η γνώση της αλήθειας είναι κυρίως η αίσθηση της Χάρης" 137 Ωφέλιμα καφάλαια 3, Φιλοκ. τόμος Δ'
Οσ. Ισαάκ του Σύρου. (2) όπ. π. , Λόγος ΙΘ΄σελ. 84.
Οσ. Ισαάκ του Σύρου. (3) όπ. π. , Λόγος ΠΑ', σελ 381
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου