Η φτώχεια του λόγου και η αδυναμία της έκφρασης by Χαράλαμπος Τσαβδαρίδης ΚΟΙΝΟΝΙΑ

Αρχιμ.Χρυσόστομου Παπαδάκη

Μπορεί να αποτελέσει «Ορθόδοξο μήνυμα» το θέμα που λέει ο παραπάνω τίτλος; Εκ πρώτης όψεως, όχι. Στην ανάλυση όμως που ακολουθεί, θα διαπιστώσεις φίλε αναγνώστη το αντίθετο. Ας δούμε την κοινή διαπίστωση δια στόματος αυτών που διδάσκουν ελληνικά σε όλες τις βαθμίδες της εκπαιδεύσεως και αυτών που δε διδάσκουν, αλλά γνωρίζουν. Διαπιστώνουν, λοιπόν, ότι παρά το βαρύ φορτίο των μαθημάτων των παιδιών και των νέων, το βάρος πέφτει αλλού. Εκεί δηλαδή που γίνεται ο μεγάλος συναγωνισμός για την είσοδο σε μια Πανεπιστημιακή Σχολή, η οποία θα δώσει τα τυπικά τουλάχιστον προσόντα για την κατάκτηση μιας θέσης στο δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα. Ο χρόνος μελέτης δεν επαρκεί για τη σωστή εκμάθηση της γλώσσας μας. Φτωχό το λεξιλόγιο, ανεπαρκείς οι γνώσεις συντακτικού, αδυναμία εκφράσεως γραπτού και προφορικού λόγου. Αυτό φαίνεται εναργέστατα από το γεγονός ότι η έκθεση ως μάθημα εισαγωγής στις ανώτατες σχολές, είναι το πιο δύσκολο. Εκεί φαίνεται η πενία. Ακόμη κι ο ευφυής νους που συλλαμβάνει ωραίες ιδέες δεν μπορεί να τις εκφράσει λόγω του φτωχού λεξιλογίου και μαζί με την αδυναμία αυτή, ατέλειωτα ορθογραφικά λάθη και απογοητευτικό συντακτικό.

   Η ελληνική γλώσσα είναι η ωραιότερη γλώσσα του κόσμου και η πλουσιότερη. Μπορεί να αποδίδει τις πλέον λεπτές έννοιες με τρόπο μοναδικό, γι’ αυτό και το ελληνικό λεξιλόγιο έγινε για πολλές άλλες γλώσσες των εθνών ταμείο δανεισμού. Κι όμως καταντήσαμε στο σημείο να διαπιστώσουμε ότι παλαιότεροι γνώριζαν πολύ καλύτερα ελληνικά αν και οι συνθήκες τότε ήταν αρκετά δύσκολες λόγω της οικονομικής δυσπραγίας, των λίγων εκδόσεων, της απουσίας του ηλεκτρονικού βιβλίου που σήμερα υπάρχει και βρίσκεις ό, τι μπορείς να φανταστείς. Και φτάσαμε και στο παράδοξο, να υπάρχουν ξένοι καθηγητές πανεπιστημίων, σε ξένα πανεπιστήμια, που γνωρίζουν πολύ καλύτερα τη γλώσσα μας και τη διδάσκουν.

   Εδώ και χρόνια μπήκε η τηλεόραση δυναμικά στη ζωή μας. Κρατική και ιδιωτική τηλεόραση. Ο ανταγωνισμός για τηλεθέαση μεγάλος και αδίστακτος γι’ αυτό και μη ποιοτικός. Τρώει από τον καθημερινό μας χρόνο τον περισσότερο, αλλά και τον προσφορότερο για μελέτη (τα βράδια) και μας σερβίρουν αυτοί που διευθύνουν το μαγικό γυαλί, ό, τι πουλά. Και συνήθως πουλούν τα σκάνδαλα, τα κινηματογραφικά και θεατρικά έργα τα οποία στην πλειονότητά τους δεν οικοδομούν και ένα μεγάλο μέρος τους είναι στην ουσία προβολή των αποβλήτων και αρνητικών του περιθωρίου της ζωής που από περιθώριο εγκληματικότητας, ανηθικότητας, βαρβαρότητας, γίνεται προσκήνιο, έμμεση πρόταση ζωής σε όλες τις ηλικίες, αφού κανείς δεν εμποδίζει ακόμη και τα παιδιά να βλέπουν ό, τι οι μεγάλοι κι ακόμη χειρότερα, τα παραπάνω αρνητικά μπήκαν στα κινούμενα σχέδια, στα cartoon. Ξέφυγαν από την αθωότητα των ζώων Τομ και Τζέρι, Μπαξ Μπάνυ, Γούντυ Τρυποκάρυδο, Ροζ Πάνθηρα κ.τ.λ., που μόνο χαρά προσφέρουν. Σημειωτέον, ότι σ’ αυτά τα κινούμενα σχέδια ούτε θάνατος υπάρχει. Και όμως στη θέση των ωραίων αυτών και αθώων κινουμένων σχεδίων και των ωραίων παραδοσιακών παραμυθιών, έβαλαν τα εγκλήματα που διαπράττουν εγκληματίες με αλλόκοτες φιγούρες που προκαλούν τον τρόμο και τους νυχτερινούς εφιάλτες στα παιδάκια. Κι όμως πέτυχαν να αρέσουν! Η τηλεόραση, λοιπόν, παράλληλα με τα αρνητικά καθημερινά μαθήματα έγινε η χειρότερη δασκάλα της ελληνικής γλώσσας. Αν βρισκόταν κανείς να θελήσει να κάμει μια σοβαρή επιστημονική έρευνα διαθέτοντας χρόνο για καταγραφή των όσων ακούγονται, θα σχηματιζόταν πολύτιμο έργο. Μέσα από τους διαλόγους τω φιλόδοξων συζητητών που επιδιώκουν τη δημοτικότητα και των οποίων τα ονόματα συνοδεύουν βαρύγδουποι τίτλοι, κάνει πανηγύρι η ασυνταξία του λόγου, οι «κοτσάνες» ή «μαργαριτάρια» όπως τα λέμε, το φτωχό λεξιλόγιο, η αδυναμία εκφράσεως. Κι όλα αυτά μέσα από ένα πανζουρλισμό κακού τρόπου συζητήσεως, που όλοι φωνάζουν, ποιος θα «καπακιάσει» τον άλλον με δυνατότερη φωνή και λόγια ενίοτε προσβλητικά και αναξιοπρεπή. Ο δε συντονιστής της συζητήσεως καταντά να γίνεται διαιτητής…

   Εκεί όμως που ακούγονται τα πιο πολλά είναι στα δελτία ειδήσεων και στις πρωινές ενημερωτικές εκπομπές. Συνήθως ο υπεύθυνος της εκπομπής δημοσιογράφος, παρουσιαστής και συντονιστής, τουλάχιστον αποφεύγει τις κακοτοπιές και κινείται με κάποια σχετική άνεση στο περιορισμένο λεξιλόγιό του. Όταν όμως ανοίγει ζωντανό διάλογο με ανταποκριτές και ρεπόρτερς  νέους ως επί το πλείστον δημοσιογράφους, τότε ακούγεται αφάνταστη κακοποίηση της γλώσσας μαζί με την κόπωση στην οποία υποβάλλουν τον τηλεθεατή από τη στέρηση της ροής του λόγου. Χάριν ευγενείας, ο κύριος παρουσιαστής συντονιστής της εκπομπής ή του δελτίου ειδήσεων δε διορθώνει το λάθος, για να μη προσβληθεί ο συνεργάτης του, όμως αυτά που ακούστηκαν μένουν στο αυτί και στη σκέψη του τηλεθεατή, ο οποίος αφού τα ακούει από τη «μεγάλη δασκάλα» την τηλεόραση, τα θεωρεί ότι είναι σωστά και τα χρησιμοποιεί. Με τον τρόπο αυτό μπαίνουν τα λάθη στη διαπροσωπική δια του λόγου επικοινωνία και το κακό διαιωνίζεται.

   Να γιατί θα έπρεπε να υπάρχει ένας καλός φιλόλογος σε κάθε κανάλι, να πληρώνεται για να διορθώνει τα λάθη και να υποδεικνύει τη σωστή χρήση της γλώσσας. Αλλά δυστυχώς, φαίνεται, ότι ανάμεσα στα προσόντα που ζητούν από κείνους που θα δουλέψουν ως δημοσιογράφοι στα κανάλια δεν ζητούν τη γνώση της ελληνικής γλώσσας, αλλά ξένων γλωσσών, ένα λόγο τώρα παραπάνω με την Ε.Ο.Κ. και την παγκοσμιοποίηση.

   Στις εφημερίδες είναι κάπως αλλιώς τα πράγματα. Εκεί φαίνεται να υπάρχουν διορθωτές. Όμως και κάτι να γραφεί λάθος, μπορεί να αποδοθεί στο «δαίμονα του τυπογραφείου». Αλλά πόσο είναι το αναγνωστικό κοινό; Έπειτα πόσοι διαβάζουν βιβλία; Γενικά οι Έλληνες δε χαρακτηρίζονται άνθρωποι που αγαπούν το βιβλίο κι αυτό είναι αλήθεια. Να γιατί πρέπει να δοθεί το βάρος της προσοχής στο σχολείο και την τηλεόραση. Ακόνη και ο λόγος των πολιτικών προσώπων με τον οποίον καθημερινά βομβαρδιζόμεθα από τηλοψίας  είναι και αυτός φτηνός, περιορισμένος, ξύλινος. Δε διαθέτει η Βουλή βουλευτές καλούς χειριστές του λόγου με πλούσιο λεξιλόγιο. Εξέλειπαν οι προσωπικότητες εκείνες των γραμματισμένων πολιτικών που σε καθήλωναν με το μεστό και πλούσιο λόγο τους τον οποίο συνόδευε και η ρητορική δεινότητα.

    Και σα να μην έφτανε η φτώχεια των λεξιλογίων και η ασυνταξία, μπήκε στη ζωή μας το μαλλιαρό λεξιλόγιο, χαζών λέξεων και φράσεων. Θέλουν οι νέοι να εκφράσουν κάτι και επειδή δεν ξέρουν ελληνικά, έκαμαν δικές τους συνθέσεις λέξεων που από μόνες τους άλλα σημαίνουν, όμως προφερόμενες όπως έχουν συνδεθεί, άλλα εννοούν.

   Η φράση π.χ. «αυτός μου τη δίνει» είναι βέβαια λέξεις ελληνικές, που όπως είναι δεν εννοούν τίποτε. Είναι μια φράση ανόητη. Όμως είναι σα νοηματικός κωδικός. Προφερόμενη η φράση αυτή εννοεί ότι « αυτός με νευριάζει, δεν τον αντέχω» κ.λ.π.

   Η γλώσσα μας είναι υπέροχη και σπουδαία διότι μπόρεσε και διατύπωσε και τις πιο λεπτές έννοιες της φιλοσοφίας και του πολιτισμού των αρχαίων μας προγόνων και έδωσε φώτα πολιτισμού στον κόσμο.

   Είναι όμως και γλώσσα ιερή, διότι σ’ αυτήν εγράφη το Ευαγγέλιο ολόκληρη η Καινή Διαθήκη. Σ’ αυτήν πρωτομεταφράστηκε και η Παλαιά Διαθήκη από τους «Εβδομήκοντα». Σ’ αυτήν είναι γραμμένα τα έργα των Αγίων Πατέρων, τα δόγματα, η υμνολογία. Η αμαρτία κατ’ αυτής άρχισε επίσημα με την κατάργηση των αρχαίων ελληνικών κι αργότερα με την καθιέρωση του μονοτονικού. Έτσι έσπασε η αλυσίδα…! Κι επειδή το πρόγραμμα του υπουργείου των πειραματισμών που λέγεται υπουργείο παιδείας, αναγκάζει και τις εκκλησιαστικές σχολές να το εφαρμόζουν, φτάσαμε στο κατάντημα να έχουμε πλέον ιερείς που δεν μπορούν να διαβάσουν το Ευαγγέλιο και κάνουν μύρια λάθη αλλά και ούτε που καταλαβαίνουν το νόημα των λέξεων. Αν αυτές τις σχολές δεν τις πάρει στα χέρια της η Εκκλησία, το κακό θα γίνει ακόμη χειρότερο…!

   Μέσα σ’ αυτή την απάρνηση του μεγαλύτερου εθνικού μας θησαυρού, μόνη σανίδα σωτηρίας απομένει η Εκκλησία, η οποία έχει την ελληνική γλώσσα στη Θεία Λατρεία, στην απέραντη υμνολογία. Αλλά και στο γραπτό της λόγο (βιβλία και γλώσσα διοικήσεως) επιμένει στο πολυτονικό.

   Κερδισμένος είναι εκείνος που μελετά θρησκευτικά ορθόδοξο βιβλία. Διότι είναι τα μόνα που διαθέτουν και πλούσιο λεξιλόγιο, και σωστή σύνταξη και ωραία νοήματα και το πολυτονικό σύστημα. Διότι περνά σιγά – σιγά και στον προφορικό λόγο. Αυτό το βλέπουμε πολλές φορές στην τηλεόραση όταν μιλούν εκπρόσωποι της εκκλησίας. Επίσκοποι, μορφωμένοι κληρικοί και λαϊκοί. Έχουν ωραίο λόγο με ροή με ωραία σύνταξη, με νοήματα.

   Για μια φορά ακόμη η Εκκλησία εκ των πραγμάτων καλείται να διαφυλάξει την ελληνική γλώσσα όπως τη διαφύλαξε και τα τετρακόσια χρόνια της σκλαβιάς.

(ΕΠΙ ΤΟ ΑΡΟΤΡΟΝ – ΤΟΜΟΣ Α΄ – ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ Ι. ΠΑΠΑΔΑΚΗ Αρχιμανδρίτου του Οικουμενικού Θρόνου)