Προσευχή χωρίς προσοχή και νήψη είναι απώλεια χρόνου, είναι κόπος χωρίς πληρωμή

Οἱ πνευματικοί ἀγωνιστές συχνά παραπονοῦνται ὅτι κατά τήν ὥρα τῆς προσευχῆς ὁ νοῦς τους δέν συγκεντρώνεται, ἀλλά σκορπίζεται ἐδῶ καί ἐκεῖ, μέ ἀποτέλεσμα νά θεωροῦν ὅτι ἡ προσευχή τους εἶναι μάταια.
Βλέπουν ὅτι ἡ πράξη τῆς προσευχῆς εἶναι δύσκολη, γι᾽ αὐτό καί ζητοῦν ἀπό τούς πνευματικούς σχετικές συμβουλές.
Τό πρῶτο, πού πρέπει νά προσέξουν οἱ ἀδελφοί εἶναι ἡ προσπάθεια στήν προσευχή νά μή διακοπεῖ.
Νά προσεύχονται κι ἄς τρέχει ὁ νοῦς στά περιττά καί μάταια. Νά ἐλπίζουν ὅτι κάτι καλύτερο θά πετύχουν αὔριο.
Ὁ ἀγώνας τους πρέπει νά εἶναι στραμμένος κυρίως στήν ἐγρήγορση, στόν περιορισμό τῶν βιοτικῶν μεριμνῶν καί στό ἔλεγχο τῶν αἰσθήσεων. Γιά νά εἶναι προσηλωμένος ὁ νοῦς στόν Ἰησοῦ, δέν πρέπει νά ἀσχολεῖται μέ περιττά καί ἄχρηστα πράγματα, τά ὁποῖα ἐκτός τῆς ραθυμίας προκαλοῦν καί λύπη.
Ὁ πολυάσχολος καί πολυμέριμνος δέν πρόκειται νά συγκεντρώσει τό νοῦ του στήν προσευχή. Μοιάζει μέ ναυτικό, πού ταξιδεύει σέ τρικυμισμένη θάλασσα.
Ἐπίσης ὁ ἔλεγχος τῶν αἰσθήσεων εἶναι ἀναγκαῖος, γιά νά μή ἐντυπώνονται εἰκόνες καί νά μή δημιουργοῦνται ἐντυπώσεις, πού ἀπομακρύνουν τό νοῦ ἀπό τό ἱερό ἔργο τῆς προσευχῆς. Ὁ πολύπειρος Γέροντας Ἰωσήφ ὁ ἡσυχαστής, ἀναφερόμενος στήν τήρηση τοῦ νοῦ, ἔλεγε: «Προσευχή χωρίς προσοχή καί νήψη εἶναι ἀπώλεια χρόνου, εἶναι κόπος χωρίς πληρωμή.
Πρέπει νά στήσουμε ἄγρυπνο φύλακα σέ ὅλες τίς αἰσθήσεις, μέσα καί ἔξω, τήν προσοχή. Γιατί χωρίς αὐτή ὁ νοῦς καί οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς διαχέονται στά μάταια καί συνήθη, ὅπως τό ἄχρηστο νερό, πού τρέχει στούς δρόμους.
Κανένας δέν μπορεῖ νά ἀνεβεῖ ψηλά, ἄν δέν καταφρονήσει τά κάτω. Πολλές φορές προσευχόμαστε καί ὁ νοῦς μας περιδιαβάζει ἐδῶ καί ἐκεῖ, ὅπου τοῦ ἀρέσει καί σέ ὅσα ἀπό συνήθεια ἕλκεται. Γι᾽ αὐτό χρειάζεται βία, γιά νά τόν συμμαζέψουμε καί νά προσέξει τούς λόγους τῆς εὐχῆς».
Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θέτουν ὡς προϋπόθεση γιά τή συγκέντρωση τοῦ νοῦ στήν προσευχή τή μελέτη πνευματικῶν βιβλίων.
Καί στήν περίπτωση αὐτή ὅμως χρειάζεται προσοχή καί ἀφοσίωση στό κείμενο καί ὄχι βιαστική καί ἐπιπόλαιη ἀνάγνωση. Ὁ Γέροντας Παΐσιος ἔλεγε: «Ἐάν δέν ἔχουμε τό νοῦ μας κατά τήν ὥρα τῆς πνευματικῆς μελέτης, δέν ὠφελούμαστε καθόλου, μόνο πού χασομεροῦμε καί κουραζόμαστε ἄσκοπα, γιατί τίποτε δέν μποροῦμε νά θυμηθοῦμε, ὅπως ὁ τυπογράφος, ὅταν δέν ἔχει τό νοῦ του στή δουλειά, δέν βάζει μελάνη στά στοιχεῖα καί οἱ μηχανές δουλεύουν στόν ἀέρα καί δέν τυπώνεται τίποτε».
Ὁ νοῦς εἶναι ὁ τροφοδότης τῆς ψυχῆς «καί ὅ,τι καλό ἤ πονηρό δεῖ ἤ ἀκούσει, τό κατεβάζει στήν καρδιά, ὅπου εἶναι τό κέντρο τῆς πνευματικῆς καί σωματικῆς δύναμης τοῦ ἀνθρώπου».
Ὁ πνευματικός ἀγωνιστής πρέπει νά τό γνωρίζει αὐτό καί νά προσέχει τί βλέπει, τί ἀκούει καί τί σκέφτεται, δηλαδή νά ἐπιλέγει τά καλά καί θεάρεστα καί νά ἀποφεύγει καθετί πού εἶναι ἁμαρτωλό καί σκορπίζει τό νοῦ στή ματαιότητα τῆς κοσμικῆς ζωῆς.

Πρωτοπρεσβυτέρου Διονυσίου Τάτση
Εφημερίδα «Ορθόδοξος Τύπος»