Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

Εξοχες ή θαυμάσιες μεταφράσεις δυστυχώς, εγώ τουλάχιστον, από την εποχή του Παπαδιαμάντη δεν ξέρω (Νίκος Φωκάς, «Νέα Εστία», Δεκ. 1999).

Ο μεταφραστής Παπαδιαμάντης για τους μεταπολεμικούς - και πολλούς προπολεμικούς, υποθέτω - αναγνώστες του ήταν μια φήμη. Άρχισε να λαβαίνει υπόσταση στην τελευταία δεκαετία του αιώνα μας. Πρώτα με τον «Ταρταρίνο της Ταρασκώνης» του Ντωντέ και ύστερα με τη μνημειώδη έκδοση του «Εγκλήματος και της Τιμωρίας». Ακολούθησαν ακόμη πέντε τόμοι μεταφράσεων. Κάπως έχει αραιώσει η ομίχλη.

Γύψινη προτομή του Παπαδιαμάντη εκ του φυσικού. Έργο του γλύπτη Θωμά Θωμόπουλου, 1908.

Ο Μωραϊτίδης, ο Νιρβάνας, ο Βλαχογιάννης, ο Δαμβέργης και άλλοι ιστορούν με ακρίβεια το μεταφραστικό του μεροκάματο. «Τον είδα σκυμμένον ώρας ολοκλήρους εις γραφεία εφημερίδων, να μεταφράζη άρθρα, μυθιστορήματα, ειδήσεις, τηλεγραφήματα, χαμένον πάντα πίσω από ένα βουνό αγγλικών εφημερίδων, περιοδικών, βιβλίων. Ητο χλωμός και κακόρεκτος και δύστροπος κάποτε, υποφέρων από το στομάχι του» (Νιρβάνας). Ο ίδιος γράφει στον Βλαχογιάννη, όταν μεταφράζει την «Ιστορία ms Ελληνικής Επαναστάσεως» του Γόρδωνος: «Ο λιχανός της δεξιάς μου έχει δαρμούς και πόνους, και τα άλλα δύο δάκτυλα πάσχουσι σκλήρυνσιν του δέρματος. Η μέση μου πονεί». Λίγους μήνες αργότερα: «Εγώ εκόλλησα εδώ εν δυστυχία» - αλλά εξακολουθεί να μεταφράζει.

«Προς βιοπορισμόν» (δικά του λόγια) βέβαια. Όχι για το κέφι του, όπως, ας πούμε, ο Σεφέρης ή ο Παπατσώνης. Αλλά σε τι σπουδαία ελληνικά γυρίστηκαν από τα δαρμένα και σκληρυμένα δάχτυλά του, αγγλικά και γαλλικά άρθρα και διηγήματα και μυθιστορήματα! Κακόρεκτος και με χαλασμένο στομάχι, αλλά καθόλου δεν φαίνεται αυτή η βαριά θητεία - ειλωτεία, καλύτερα - στις μεταφράσεις. Δεν είναι, φυσικά, πάντοτε αλάθευτες, δεν μπορούσαν να είναι. Όμως το κείμενο χορεύει μεταμορφωμένο.

Το παθαίνω πάρα-πολύ συχνά: καθώς διαβάζω κάποια μετάφρασή του, ξεχνιέμαι και νομίζω πως έχω μπροστά μου ατόφιο Παπαδιαμάντη. Και μήγαρις δεν είναι; Ολόκληρα κεφάλαια του «Μαξιώτη» του Χωλλ Κέιν, αν τους αλλάξει τα ονόματα των προσώπων και των τόπων, είναι φτυστός Παπαδιαμάντη. Ένα κατεβατό από τους «Εξόριστου5 του Πόκερ Φλατ» του Μπρετ Χαρτ μοιάζει με λαμπρή παραλλαγή του «Ερωτα στα χιόνια». Πιάνει ασήμι και συχνά το μεταποιεί σε χρυσάφι. Έχει δίκιο ο Καλλίνσκης που έβρισκε ότι η μετάφραση «Πού υπάγεις, Κύριε;» είναι καλύτερη από το πρωτότυπο «Quo vadis, Domine?» του Σιέγκεβιτ5, κι ας μην είχε μεταφράσει ο Παπαδιαμάντη το έργο κατευθείαν από τα πολωνικά.

«Κομπλεξικό χωριατόπαιδο», αποκλήθηκε πρόσφατα ο μεταφραστής του Ντοστογιέφσκι, γιατί δεν είχε την τύχη να γνωρίσει τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Ποια αληθινά ήταν η ευρωπαϊκή του θητεία το μαρτυρούν οι μεταφράσει και μάλιστα του «Νέου Πνεύματος», περιοδικού του Γαβριηλίδη. Δεν έχει πατήσει το πόδι του στην Εσπερία, αλλά την έχει φάει με το κουτάλι. Δεν ξιπάζεται ούτε απορρίπτει τα πάντα. Οταν χρειάζεται να βάλει στη θέση του τον ξένο συγγραφέα, γράφει μια υποσημείωση ή του αλλάζει μια αράδα - ακατακρίτως. Εξίσου ακατακρίτως κλέβει για λογαριασμό του πεζογράφου Παπαδιαμάντη τα λαλαρίδια των μεταφραζομένων, που τα βλέπεις ξαφνικά να γίνονται ζαφείρια στα δικά του διηγήματα. Όποιος διαβάσει την τελευταία σελίδα του «Αμερικανού Μοντεχρήστου» του Ιουλ. Χώθορν θα καταλάβει πως εξαγιάζεται η κλοπή.

Το μεταφραστικό έργο του Παπαδιαμάντη είναι τεράστιο και κατά μέγα μέρος θαμμένο. Έχει αρχίσει η ανασκαφή, αλλά είμαστε ακόμη στα εύκολα, στον προσεχτικό κατάλογο του Γ. Κ. Κατσίμπαλη. Πρέπει να πάμε βαθύτερα, να βρούμε αρχαίες εφημερίδες, να διαβάσουμε αράδα αράδα χιλιάδες σελίδες, να βεβαιωθούμε τι από τον μακρό κατάλογο του Γ. Βαλέτα είναι πράγματι παπαδιαμαντικό και ύστερα να το εκδώσουμε. «προς απόλαυσίν» μας - πάλι τα δικά του λόγια - και για την αγάπη του ασαββάτιστου μεταφραστή.

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

ΑΛΦΟΝΣΟΥ ΔΩΔΕ, «ΤΑΡΤΑΡΙΝΟΣ Ο ΕΚ ΤΑΡΑΣΚΩΝΟΣ», ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜ. Ν. Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΕΣΤΙΑΣ», 1989. / ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΜΠΛΑΙΚΗ, «ΓΕΡΑ ΣΩΜΑΤΑ ΔΙΑ ΤΑ ΑΓΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΜΑΣ», ΦΩΤΟΤΥΠΙΚΗ ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗ, ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ν.Δ., «Ε.Λ.Ι.Α.», 1991. / Θ. ΔΟΣΤΟΓΕΦΣΚΗ, «ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΤΙΜΩΡΙΑ»,. ΠΡΟΛ. ΕΜΜ. ΡΟΪΔΗ, ΦΙΛΟΛΟΓ. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ, «ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑ», ΑΘΗΝΑ 1992. / ΜΑΡΚΟΥ ΤΟΥΑΙΝ, «ΕΝΟΣ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟΥ ΛΙΡΩΝ ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑ» (ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ ΑΛΛΩΝ), ΦΙΛΟΛ. ΕΠΙΜ. Ν.Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΛΗΘΗ», ΑΘΗΝΑ 1993. / ΜΠΡΕΤ ΧΑΡΤ, «ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΑΙ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ», ΦΙΛ. ΕΠΙΜ. Ν.Δ. ΚΑΙ ΛΑΜΠΡΙΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΛΗΘΗ». ΑΘΗΝΑ 1993. / ΤΖΕΡΟΜ Κ. ΤΖΕΡΟΜ, «Η ΝΕΑ ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΥΘΥΜΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ», ΦΙΛ. ΕΠΙΜ. Ν.Δ. ΚΑΙ ΛΑΜΠΡΙΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΑΡΜΟΣ», ΑΘΗΝΑ 1996. / ΑΛΦΡΕΔΟΥ ΚΛΑΡΚ, «Η ΕΥΡΕΣΙΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΟΣ ΤΟΥ ΛΩΤ», ΦΙΛ., ΕΠΙΜ. Ν.Δ. ΚΑΙ ΛΑΜΠΡ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΑΡΜΟΣ», ΑΘΗΝΑ 1996.

Ν. Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΣ «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ» ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΘΗΝΑ 24.12.2000

Δημοσιεύτηκε 19th March 2018 από τον χρήστη Γεώργιος Αργυρίου