Η ηθικολογία και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου

«Ἡ ἠθικὴ δὲν εἶναι ἐπάγγελμα καὶ ὅστις ὡς ἐπάγγελμα 

θέλει νὰ τὴν μετέλθῃ, πλανᾶται οἰκτρῶς καὶ γίνεται γελοῖος.»
Ἀλ. Παπαδιαμάντη «Οἱ Χαλασωχώρηδες» (1892)

«Δυστυχώς, υπάρχει μια στάση μομφής απέναντι στο πρόσωπο του Παπαδιαμάντη, από ελληνορθόδοξους χριστιανούς, γιατί είχε το πάθος του αλκοολισμού. Κατ' αρχάς να πούμε πώς ο Παπαδιαμάντης είναι εξακριβωμένο πώς εκοιμήθη ως χριστιανός ορθόδοξος, τετελειωμένος, αφού έφυγε εξομολογημένος και κοινωνών των αχράντων μυστηρίων, με τους ύμνους και τις οπτασίες της πίστης στα ευλαβικά χείλη.

Επίσης, για το πρόσωπο και το ακραιφνές ορθόδοξο ήθος και την ευσέβεια του, ομιλούν τα έργα του, αλλά και η κατά τα άλλα ασκητική, ολιγαρκής και ταπεινή ζωή του. Αφανής και ταπεινός άχρι τέλους, ακόμα και όταν εδοξάζετο με παράσημα και είχε την ευχέρεια να πρωταγωνιστεί μπροστά στα τεχνητά φώτα της φιλολογίας. 

Ο Παπαδιαμάντης εκφράζει ένα γνήσιο λαϊκό ορθόδοξο ύφος. Δεν είναι μόνο ο κοσμοκαλογερισμός του ο ιδιότροπος, αλλά και οι επαρχιακές του καταβολές πού ορίζουν την συμπεριφορά του. Μιας επαρχίας, όπου οι ιερείς «εκάπνιζαν δημοσία αργιλέ και έφεραν ράβδον», συγχρωτίζοταν με ανθρώπους της υπαίθρου, ήταν οι ίδιοι άνθρωποι της υπαίθρου άδολοι και αγνοί, με πάθη πού δεν φροντίζουν να κρύψουν, με λαϊκές προλήψεις, αλλά όχι κοινωνικές προλήψεις, με μια εικόνα πού δεν φροντίζουν να καλύψουν κάτω από τα ψιμύθια ψευδοευπρέπειας, ανεπιτήδευτα άπλαστοι και ανεπιτήδευτοι.

Δεν διστάζουν να μετανοήσουν και να αυτοτσαλακωθούν για μικροπάθη ανθρώπινα, πού τα φέρουν ενώ έχουν γνήσιο ορθόδοξο πνεύμα και θεολογία ακραιφνέστατα ορθόδοξη η οποία αποπνέει από τις απλοϊκές διδασκαλίες και τις πράξεις τους.

Εξαρτημένοι από τους Κολλυβάδες και την γνήσια ευλάβεια και ορθοδοξία τους, οι χριστιανοί του Παπαδιαμάντη ωστόσο δεν ξεφεύγουν από το περιβάλλον της ταβέρνας και τα πάθη της βιοπάλης. Κάτι ακαταλαβίστικο για τον μικροαστό χριστιανό ή τους πάλαι μαθητές του Μακράκη και τους μετέπειτα διαδόχους τους, που προβάλουν μια άτεγχτη ηθικολογία δυτικού τύπου.

Πενήντα χρόνια πίσω υπήρχαν ακόμα τέτοιοι αληθείς ορθόδοξοι χριστιανοί, πού θα έλεγε και ο κυρ Αλέξανδρος. Το «κακό» ξεκινά με την Εκκλησία να ασπάζεται ευσεβιστικές τάσεις και σχεδόν οι πιστοί να αυθυποβάλλονται σε κάτι τέτοιες αλλότριες με το ελευθέριο, πλην όμως όχι αμαρτωλό, ήθος της πάλαι ελληνορθοδοξίας.

Τέλος, δεν μπορούμε παρά να υπενθυμίσουμε την ρομαντική φύση και την ανθρώπινη ευαισθησία του, και τις περιπέτειες του βίου, ίσως και ένα έμφυτο μερακλίκι πού τον οδήγησε εκεί.

Ο Παπαδιαμάντης στα διαλείμματα των αγρυπνιών σύχναζε μετά εφημερίων και ιεροψαλτών σε ταβέρνες του παλιού καιρού, όπου ξεκουράζονταν οι οργανοπαίχτες και οι ξενύχτες, τις μικρές ώρες. Θα αντέχαμε σήμερα μια τέτοια ανθρωπινότατη πραγματικότητα για έναν χριστιανό τόσο μα τόσο ευλαβή;»[1]

[1]πρωτοπρεσβύτερος Παντελεήμων Κρούσκος, Θεολόγος, Εφημέριος Ι. Μητρ. Ναού Σωτήρος Χριστού Καλύμνου. www.sophia-ntrekou.gr 3 Ιανουαρίου 2015 groups/Sophia.Drekou