Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, η “κορυφή των κορυφών” κατά τον Κ. Π. Καβάφη,

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, η “κορυφή των κορυφών” κατά τον Κ. Π. Καβάφη, γεννήθηκε σαν σήμερα το 1851. Η νοσταλγία για το παρελθόν ως βασικός άξονας των έργων του Έλληνα λογοτέχνη ταξιδεύει ξανά το αναγνωστικό κοινό πίσω στην εποχή που κατάφερε να παγιώσει τον εαυτό του σε “Άγιο των ελληνικών γραμμάτων”.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ή αλλιώς ο “Άγιος των ελληνικών γραμμάτων” ήρθε στη ζωή στις 4 Μαρτίου του 1851. Πολλά από τα διηγήματά του κατέχουν μέχρι σήμερα, περίοπτη θέση στη νεοελληνική λογοτεχνία. Το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό του “αθεράπευτα ρομαντικού” λογοτέχνη ήταν η αναζήτηση των βαθύτερων κινήτρων στις πράξεις των ηρώων του. Ανιχνεύει τους χαρακτήρες, τους ψυχογραφεί, παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο τα συναισθήματα, τους πόθους, τις αδυναμίες τους.  
Δεν ήταν λίγες οι φορές που ο λογοτέχνης Δημήτριος Χατζόπουλος τον είχε παρομοιάσει με τον φιλόσοφο Μένιππο, τον πνευματώδη Λουκιανό, τον παρατηρητικό Ντίκενς, τον ψυχολόγο Τουργκένιεφ. Όταν ο ίδιος πληροφορηθεί γι' αυτό, θα πει: “Δεν μοιάζω με κανέναν, είμαι ο εαυτός μου”. Με την αυθεντικότητα της προσωπικότητάς του, μένει πιστός στον ρόλο της φύσης, προβάλλει πολλές φορές τον ανέφικτο και ανεκπλήρωτο έρωτα, νοσταλγεί το παρελθόν και απεχθάνεται τον πολιτισμό των πόλεων.    

Το σχεδόν μόνιμο βλέμμα του Α. Παπαδιαμάντη στο κενό

Σε μια προσπάθεια διείσδυσης στη δική του ψυχή, ποιος ήταν στην πραγματικότητα  ο σεμνός αυτός κοσμοκαλόγερος; Ο “άνθρωπος των καπηλειών και των τρωγλών” ήταν μια “σιλουέτα με ακατάστατα γενάκια, απεριποίητη περιβολή, λασπωμένα ή κατασκονισμένα υποδήματα, ξεθωριασμένο ημίψηλο με μια παπαδίστικη κάννα με ασημένια λαβή, μαύρο κορδόνι γύρω από μια ασιδέρωτη λουρίδα, ένα είδος κολάρου, συγκρατώντας με τα χέρια του ένα πανωφόρι που του έπεφτε λίγο μεγάλο”. Αυτή ήταν τουλάχιστον η χαρακτηριστικότερη εξωτερική περιγραφή που έγινε ποτέ για τον ίδιο, από τον σπουδαίο ποιητή του νεοελληνικού λυρισμού, Μιλτιάδη Μαλακάση.
Εσωτερικά, διακρίνεται κυρίως για την διακριτικότητα με την οποία μεταχειρίζεται ακόμη και την ίδια του τη ζωή. Από τα ανέμελα παιδικά χρόνια που ζει στη “φυσική του καλλονή”, τη Σκιάθο και ανακαλεί νοσταλγικά σε διάφορα κείμενά του, μεταφέρεται γρήγορα σε μια Αθήνα που δεν του ταιριάζει ιδιαίτερα. Μόνος, απένταρος, πιστός στην τέχνη, αδιάφορος για τα υλικά αγαθά και την κοινωνική ένταξη αποφάσισε να μοιράσει τη ζωή του ανάμεσα στα καπηλειά και τις εκκλησίες, σχεδόν ρακένδυτος.
Το στέκι του ήταν το πιο φθηνό από τα δύο καφενεία της Δεξαμενής Κολωνακίου, όπου ο καφές είχε μια δεκάρα. Ορισμένα από τα χαρακτηριστικότερα έργα του είναι “η Φόνισσα”, “η γυφτοπούλα”, “τα ρόδινα ακρογιάλια”. Τα πιο κυρίαρχα στοιχεία στα έργα του θεωρείται ότι είναι η ευγένεια ψυχής, το νοσταλγικό πνεύμα, οι ηθικές αξίες. Σε κάποια πειραχτική ερώτηση που του έγινε κάποτε για το περιεχόμενο των έργων του, ο ίδιος απαντά: “Δεν έχω έρωτες, οι ήρωες μου έχουν”.

Η Μοσχούλα στο "Όνειρο εις το κύμα", σημείο πολλαπλών αντιθέσεων

Το πιο δελεαστικό όνειρο- αποκύημα της φαντασίας του Παπαδιαμάντη γεννήθηκε στο κύμα και περιγράφεται με μοναδικό τρόπο από την πένα του. Η Μοσχούλα είναι η ηρωίδα που κατασκευάζει ο ίδιος για να  αποδώσει όλες τις αντιθέσεις της ζωής. Αντιθέσεις ανάμεσα στο τότε και το σήμερα, ανάμεσα στην εφηβεία, την ελευθερία, την ανεμελιά, την ευτυχία και την ωριμότητα, τη δυστυχία, την καταπίεση, τον περιορισμό, το αστικό περιβάλλον, την πραγματικότητα. Η Μοσχούλα σε μια δεύτερη ανάγνωση του κειμένου ίσως είναι όλα αυτά που θα ήθελε να μοιραστεί κάποιος εκείνη την εποχή αλλά δεν τολμούσε.
Σε ένα από τα αποσπάσματα του βιβλίου “Η μαγεία του Παπαδιαμάντη” που είχε γράψει ο Οδυσσέας Ελύτης, αναφέρεται μεταξύ άλλων, “Να πού βρίσκεται η αληθινή μαγεία του Παπαδιαμάντη. Δεν ζητά να τεντώσει τα νεύρα μας, να σείσει πύργους και να επικαλεστεί τέρατα. Οι νύχτες του, ελαφρές σαν το γιασεμί, ακόμη κι όταν περιέχουν τρικυμίες πέφτουν επάνω στην ψυχή μας σαν μεγάλες πεταλούδες που αλλάζουν ολοένα θέση, αφήνοντας μια στιγμή να δούμε στα διάκενα τη χρυσή παραλία όπου θα μπορούσαμε να' χαμε περπατήσει χωρίς βάρος, χωρίς αμαρτία”.
Επιλέξαμε να ολοκληρώσουμε το σύντομο αφιέρωμα στη σπουδαία προσωπικότητα που σαν σήμερα ξεκίνησε να γεμίζει με φως τον κόσμο, με ένα από τα πιο επιτυχημένα του αποφθέγματα. “Η αργία εγέννησε την πενίαν. Η πενία έτεκεν την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την αυθαιρεσίαν. Η αυθαιρεσία εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε την πολιτικήν. Ιδού η αυθεντική καταγωγή του τέρατος τούτου”.