Απλά δεθήκαμε, γιατί πιστεύαμε ότι αξίζαμε εμείς λιγότερα…
Η “κορυφή των κορυφών” κατά τον Κ. Π. Καβάφη, ο σημαντικότερος Έλληνας πεζογράφος, κατά τον Μίλαν Κουντέρα.
O Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης υπήρξε
μια σημαίνουσα προσωπικότητα της νεότερης Ελλάδας. ΄Εζησε μόνος,
απένταρος, πιστός στην τέχνη, αδιάφορος για τα χρήματα και την κοινωνική
ένταξη, μοίρασε τη ζωή ανάμεσα στα καπηλειά και στις εκκλησίες, σχεδόν
ρακένδυτος, υπήρξε πάντα ένας αποσυνάγωγος τεχνίτης της γλώσσας και της
αφήγησης. Δεν ήταν λίγες οι φορές, που ο λογοτέχνης
Δημήτριος Χατζόπουλος τόν είχε παρομοιάσει με τον φιλόσοφο Μένιππο, τον
πνευματώδη Λουκιανό, τον παρατηρητικό Ντίκενς, τον ψυχολόγο Τουργκένιεφ.
Όταν ο ίδιος πληροφορηθεί γι’ αυτό, θα πει:
“Δεν μοιάζω με κανέναν, είμαι ο εαυτός μου”.
Με την αυθεντικότητα της προσωπικότητάς του,
μένει πιστός στο ρόλο της φύσης, προβάλλει πολλές φορές τον ανέφικτο
και ανεκπλήρωτο έρωτα, νοσταλγεί το παρελθόν και απεχθάνεται τον
πολιτισμό των πόλεων.
Γεννήθηκε στις 4 Μαρτίου 1851, σε
ένα νησί που φημίζεται για τη φυσική καλλονή του και τους ψαράδες του,
τη Σκιάθο. ΄Ηταν το τέταρτο παιδί του ζεύγους Αδαμαντίου και Γκιουλιώς
(Αγγελικής) Εμμανουήλ. Το επώνυμο Παπαδιαμάντης προέρχεται από το όνομα
του πατέρα του, που ήταν και παπάς.
Τα παιδικά του χρόνια ήταν
ανέμελα στο νησί και θα τά ανακαλέσει πολλές φορές νοσταλγικά στα
κείμενά του. Ως το 1860 φοίτησε στο δημοτικό σχολείο Σκιάθου, όπου έμαθε
τα βασικά- ανάγνωση, γραφή, μαθηματικά-, τού άρεσε όμως, από ό,τι λένε,
πιο πολύ να ζωγραφίζει. Στα παιχνίδια του, είχε συντροφιά ανάμεσα στους
άλλους τον ξάδελφό του, μετέπειτα καλό συγγραφέα Αλέξανδρο Μωραϊτίδη
και τον Νικόλαο Διανέλλο, μετέπειτα μοναχό Νήφωνα, ο οποίος θα είναι για
χρόνια ο «κολλητός» του. Θα πάνε μαζί στο ΄Αγιον ΄Ορος, θα κατοικήσουν
(μέχρι παρεξηγήσεως) για λίγο στο ίδιο διαμέρισμα, ώσπου ο Νήφωνας να
παντρευτεί και να φύγει, για να μείνει στο Χαρβάτι.
Ο πατέρας του θα τόν στείλει στην Αθήνα, για
να σπουδάσει Θεολογία, αλλά αυτός θα κάνει στροφή την τελευταία στιγμή
και θα γραφτεί στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Θα
απογοητευθεί γρήγορα από το στείρο κλίμα και θα τά παρατήσει. Μελετά
μόνος του αγγλικά και γαλλικά και παραδίδει μαθήματα. Φυτοζωεί
κυριολεκτικά.
Το 1878 γνωρίζεται με τον εκδότη της
«Ακρόπολης» Βλάση Γαβριηλίδη, που θα τόν παρακινήσει να δημοσιεύσει το
πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Η μετανάστις» στην εφημερίδα «Νεολόγος»
Κωνσταντινουπόλεως. Θα ακολουθήσει το 1882 το δεύτερο μυθιστόρημά του με
τίτλο «Οι έμποροι των εθνών» δημοσιευμένο στο «Μη χάνεσαι». Δημοσιεύει
συνεχώς, γίνεται πια γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους, αν και
αποφεύγει να συγχρωτίζεται με αυτούς. ΄Οσο ζούσε δεν είδε ποτέ
δημοσιευμένο δικό του βιβλίο, αλλά αυτό δεν εμπόδισε το έργο του να
αποτελεί τη βασικότερη παρακαταθήκη για τους Έλληνες πεζογράφους: Δ.
Χατζής, Γ. Ιωάννου, Αλ. Κοτζιάς, Χρ. Μηλιώνης, Η. Χ.
Παπαδημητρακόπουλος, Θ. Βαλτινός, Μένης Κουμανταρέας…
Είναι μια γραφική φιγούρα της Αθήνας. Ο
συγκαιρινός του Μιλτιάδης Μαλακάσης τόν περιγράφει ως «μια σιλουέτα με
ακατάστατα γενάκια, απεριποίητη περιβολή, λασπωμένα ή κατασκονισμένα
υποδήματα, ξεθωριασμένο ημίψηλο, με μια παπαδίστικη κάννα με ασημένια
λαβή, μαύρο κορδόνι γύρω από μια ασιδέρωτη λουρίδα, ένα είδος κολάρου,
συγκρατώντας με τα χέρια του ένα πανωφόρι που τού έπεφτε λίγο μεγάλο»,
το οποίο ήταν γνωστό ότι τού τό είχε στείλει από το Λονδίνο ο Αλέξανδρος
Πάλλης. Ο Δ. Χατζόπουλος τόν χαρακτηρίζει ιδιόρρυθμο, εκκεντρικό,
μποέμ, άνθρωπο των καπηλειών και των τρωγλών, και τόν παρομοιάζει με τον
φιλόσοφο Μένιππο, τον πνευματώδη Λουκιανό, τον παρατηρητικό Ντίκενς,
τον ψυχολόγο Τουργκένιεφ. Ο ίδιος, όταν τό μάθει, θα πει: «Δεν μοιάζω με
κανέναν, είμαι ο εαυτός μου». Συχνάζει στο μπακάλικο του Καχριμάνη στου
Ψυρρή, αλλά και στη μικρή εκκλησία του Αγίου Ελισαίου, όπου ψάλλει μαζί
με τον ξάδελφό του Αλέξανδρο Μωραΐτίδη.
Το 1906 αρχίζει να συχνάζει στη
Δεξαμενή Κολωνακίου. Κάθεται στο πιο φτηνό από τα δύο καφενεία, αυτό
του Μπαρμπα-Γιάννη, όπου ο καφές είχε μία δεκάρα. Αγοραφοβικός, μακριά
από όλους τους πελάτες, σταύρωνε τα χέρια στο στήθος, έγερνε το κεφάλι
και ονειροπολούσε. Εκεί τόν φωτογράφισε ο Παύλος Νιρβάνας, σε αυτή τη
φωτογραφία που τόν έχουμε ως σήμερα.
Γράφει και μεταφράζει συνέχεια, για να μπορεί να ζει. Το 1909 θα γυρίσει στο νησί του. Θα αρρωστήσει και θα πεθάνει το βράδυ της 2ας προς 3η Ιανουαρίου 1911. ΄Εζησε μοναχικός, ανέραστος, πάσχων.
Ο Παπαδιαμάντης, αν και οι παλαιότεροι κριτικοί (Παλαμάς,
Ξενόπουλος κ.ά.) θα εξυμνήσουν το έργο του, δεν θα τύχει της ίδιας
αποδοχής από τους νεότερους. Η σχολή των Κ.Θ. Δημαρά και Π. Μουλλά θα
μειώσει την αξία του, καθώς θα θεωρήσει ότι πρόκειται για λαογραφικά
ηθικά κείμενα χωρίς ιδιαίτερη λογοτεχνική αξία, ενώ τού προσάπτει
προχειρότητα και αναχρονιστικές τάσεις στη γλώσσα. Από την άλλη σκοπιά,
οι αμύντορες της Ορθοδοξίας τόν θεωρούν εκπρόσωπό τους, μη
αναγνωρίζοντας καμία άλλη πτυχή στο έργο του. Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη
δίχασε επίσης την κριτική. Ο Κ. Χατζόπουλος και ο Α. Τερζάκης τή βρήκαν
σχολαστική και προβληματική, ενώ τή θαύμασαν ο Τ. Αγρας, ο Ελύτης, ο Ζ.
Λορεντζάτος κ.ά. Νεότεροι μελετητές αλλά και συγγραφείς που τόν αγαπούν
έχουν αναδείξει πλείστες όσες όψεις του συγγραφέα. Ανέδειξαν τον
κοινωνικό Παπαδιαμάντη, αυτόν που στηλιτεύει την αδικία, τους
πολιτικάντηδες, την παραδοσιακή θέση της γυναίκας που τήν «πουλάνε» μέσω
του γάμου, είναι υπέρ του πολιτικού γάμου κ.ά. Τον χιουμορίστα
Παπαδιαμάντη, με την ειρωνεία και το σαρκασμό για να υποβάλλει σε
οξύτατη κριτική πολλές καταστάσεις της εποχής. Τον ερωτικό Παπαδιαμάντη,
με τις ποιητικές, αισθησιακές εικόνες των αβάσταχτων ερώτων. Τον ποιητή
Παπαδιαμάντη, με τη μαγεία των λέξεων και των φράσεων που χρησιμοποιεί.
Επιλέξαμε
να ολοκληρώσουμε το σύντομο αφιέρωμα στον “Άγιο των ελληνικών
γραμμάτων” με μερικά από τα πιο επιτυχημένα του αποφθέγματα:
- Η αργία εγέννησε την πενίαν. Η πενία έτεκεν την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την αυθαιρεσίαν. Η αυθαιρεσία εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε την πολιτικήν. Ιδού η αυθεντική καταγωγή του τέρατος τούτου.
- Η πλουτοκρατία ήτο, είναι και θα είναι ο μόνιμος άρχων του κόσμου, ο διαρκής Αντίχριστος. Αύτη γεννά την αδικίαν, αύτη τρέφει την κακουργίαν, αύτη φθείρη σώματα και ψυχάς.
- Και τι πταίει η γλαύξ, η θρηνούσα επί ερειπίων; Πταίουν οι πλάσαντες τα ερείπια. Και τα ερείπια τά έπλασαν οι ανίκανοι κυβερνήται της Ελλάδος.
- Τώρα όμως η πράγματι επικρατούσα θρησκεία είναι ο πλέον ακάθαρτος και κτηνώδης υλισμός. Μόνον κατά πρόσχημα είναι η χριστιανοσύνη.
- Καίτοι αγράμματη, η γραία μ’ εδίδαξεν ότι εις την ελληνικήν γλώσσαν, άλλως νοούμεν, άλλως ομιλούμεν και άλλως γράφομεν.
- Θα έλεγε τις ότι η χώρα αύτη ηλευθερώθη επίτηδες, διά να αποδειχθή, ότι δεν ήτο ικανή προς αυτοδιοίκησιν.
- Για ν’ αποκτήση κανείς γρόσια, άλλος τρόπος δεν είναι, πρέπη νάχει μεγάλη τύχη, να εύρη στραβόν κόσμο, και να είναι αυτός μ’ ένα μάτι, δεν τού χρειάζονται δύο. Πρέπει να φάη σπίτια, να καταπιή χωράφια, να βουλιάξη καράβια, με τριανταέξ τα εκατό θαλασσοδάνεια, το διάφορο κεφάλι.
- Απορώ, πάτερ μου, πώς ο Θεός επιτρέπει να υπάρχη εν τη υπ’ αυτού δημιουργηθείση φύσει αίσθημα ισχυρότερον της εις αυτόν πίστεως.
- Πάντοτε αμετάβλητοι οι σχοινοβάται ούτοι οι Αθίγγανοι, οι γελωτοποιοί ούτοι πίθηκοι (καλώ δε ούτω τους λεγομένους πολιτικούς). Μαύροι χαλκείς κατασκευάζοντες δεσμά δια τους λαούς εν τη βαθυζόφω σκοτία του αιωνίου εργαστηρίου των.
- Άνευ ψεύδους ουδεμία υπόθεσις ευοδούται.
- Η αλήθεια είναι πάντοτε παράλογος, και διά τούτο δεν τήν λέγουσι ποτέ οι φρόνιμοι και ηλικιωμένοι άνθρωποι, αλλά τήν ομολογούσιν οι μεθυσμένοι, οι τρελλοί, οι άρρωστοι και τα μικρά παιδία.
- Αχ! κάθε αμαρτία έχει και τη γλύκα της.
- Σ’ αυτή την εποχή που βρεθήκαμε, να σέ χαρώ… Μεγάλο κεσάτι, μεγάλη δυστυχία στον κόσμο ! … Ο παράς, δεν ξέρω πού πάει και χώνεται, και δε βγαίνει στο μεϊντάνι…
- Διότι υπώπτευεν, ήξευρε και ησθάνετο ότι ο Γιωργής έτρεφε παιδικόν αίσθημα προς την Αρχόντω.
- Και εξ όλων των καρπών ο μόνος, όστις δεν χρήζει ούτε καιρού, ούτε ώρας διά να ωριμάση, είναι ο σατανικός έρως.
Πηγές: sansimera, tovima, pathfinder, gnomikologikon
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου