Ἰωάννης Θεοδωρακόπουλος, Ἀκαδημαϊκός - Παπαδιαμάντης ὁ «βυζαντινός»

ἄρθρον εἰς τὸ ἐγκόλπιον Ἡμερολόγιον 2012 τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πειραιῶς
Ὁ Παπαδιαμάντης εἶναι ἕνας ἀληθινὸς νέος Ἕλληνας, δηλαδὴ ζῆ ὅλη τὴ ζωὴ ποὺ σχηματίζεται στὴν Ἑλλάδα ἔπειτα ἀπὸ τὴν ἀπόχτηση τῆς ἐλευθερίας, καὶ τὴ ζῆ ἄμεσα στὴν πηγή της, στὸ λαό. Ὅμως εἶναι, θά ῾λεγε κανείς, ὁ ἴδιος ἄνθρωπος καὶ βυζαντινός. Καὶ ἀπὸ καταγωγὴ καὶ ἀπὸ κλίση εἶναι δεμένος μὲ τὴ βυζαντινὴ χριστιανικὴ παράδοση. Ἀγαπάει τρυφερὰ κάθε ἐκδήλωση τῆς θρησκευτικῆς ζωῆς. Καὶ λατρεύει τὸ μυστικό της βάθος. Ἰδιαίτερη εἶναι ἡ ἀγάπη του πρὸς τὴν Ἁγία Γραφή. Ὁ χριστιανὸς ὅμως αὐτὸς δὲ θέλησε νὰ δεχθῇ τὸ σχῆμα τῆς ἱερωσύνης. Γνωστὴ εἶναι ἡ περίφημη ἐκείνη φράση του: «Θέλω νὰ γίνω κοσμοκαλόγηρος», δηλαδὴ καλόγηρος μέσα στὴν κοινωνία, στὴ ζωή. Δημιούργημα τοῦ Παπαδιαμάντη εἶναι τὸ διήγημα. Μέσα του ἔχομε μίαν ἀβίαστη τέχνη, ποὺ μᾶς ἀναγκάζει νὰ ἀκροασθοῦμε τὴν ψυχὴ τοῦ λαοῦ, τὸν ἐσωτερικό της βίο, καθὼς καὶ τὸ φυσικὸ πλαίσιο ὅπου μέσα ἁπλώνεται. Ἀγάπη πρὸς τὸ λαὸ εἶναι τὸ κύριο γνώρισμα τοῦ Παπαδιαμάντη. Ὁ λαός, ἡ πατρικὴ γῆ, λίγοι διαλεχτοὶ φίλοι, μέσα σ᾿ αὐτὰ ἁπλώνεται ἡ ψυχὴ τοῦ Παπαδιαμάντη.